Εντονο προβληματισμό προκαλεί η απόφαση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη να κινήσει νομικές διαδικασίες κατά πολιτών για αναρτήσεις σχετικά με τον κορονοϊό στο διαδίκτυο. Υπενθυμίζεται ότι την ίδια ημέρα κατά την οποία η κυβέρνηση αποφάσισε να χτυπήσει «καμπανάκι αφύπνισης», με την επιστροφή του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα στην τηλεόραση, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη ανακοίνωσε ότι έδωσε εντολή στη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ώστε να αποσταλεί στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών το υλικό αναρτήσεων στο διαδίκτυο το οποίο περιέλαβε στην κατηγορία των fake news, προκειμένου να ενημερωθεί ο εισαγγελέας και να γίνει ποινική αξιολόγηση αναρτήσεων στις οποίες γίνονται αναφορές σε μη εφαρμογή των μέτρων περιορισμού της διάδοσης του Covid-19.
Δήλωνε, μάλιστα, ο κ. Χρυσοχοΐδης ότι θα πάρει όλα τα νόμιμα μέτρα, «ώστε να μην απειληθεί η δημόσια υγεία από παραπληροφόρηση ή θεωρίες συνωμοσίας που έχουν αρχίσει και κυκλοφορούν στο διαδίκτυο», συμπληρώνοντας πως η πανδημία «δεν προσφέρεται για εκκλήσεις ανυπακοής ή για σενάρια συνωμοσίας». «Σε κάθε ενέργεια, σε κάθε πράξη μας, να κυριαρχεί η ευθύνη και η συναίσθηση των συνεπειών για τους συμπολίτες μας. Η Πολιτεία δεν θα επιτρέψει τη δημιουργία εστιών κινδύνου της δημόσιας υγείας από ανεύθυνες κοινωνικά συμπεριφορές» δήλωνε, τότε, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη. Τη σχετική έρευνα μετά την αποστολή των στοιχείων ανέλαβε ο εισαγγελέας Πρωτοδικών της Αθήνας Νικόλαος Στεφανάτος.
Το γεγονός ότι γίνεται επίκληση της δημόσιας υγείας για να κινηθεί δικαστική διαδικασία κατά πολιτών που αμφισβήτησαν κυβερνητικές επιλογές δεν ελαττώνει τους φόβους για την παγίωση ενός καθεστώτος που στο όνομα της αντιμετώπισης των fake news θα περιστείλει περαιτέρω την ελευθερία του λόγου.
Το ζήτημα των fake news που προκύπτει τα τελευταία χρόνια -και συγκεκριμένα μετά την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ- ως μείζον σε ολόκληρη τη Δύση δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποτελέσει την αφορμή για την εγκαθίδρυση ενός νέου τύπου ολοκληρωτισμού, όπου οι κυβερνητικές επιλογές θα είναι στο απυρόβλητο. Άλλωστε ο πατερναλισμός κάθε τύπου πάντοτε επικαλείται ένα ανώτερο ιδανικό -στη συγκεκριμένη περίπτωση τη δημόσια υγεία- προκειμένου να επιβληθεί.
Αναρωτιέται κανείς εάν στο άμεσο μέλλον κάποιος υπουργός θα διατάσσει να σταλούν στον εισαγγελέα αναρτήσεις οι οποίες, παραδείγματος χάριν, θα αμφισβητούν κάποια συμφωνία με την Τουρκία ή οποιαδήποτε άλλη κυβερνητική απόφαση.
Υπάρχει σύγχυση ερμηνείας του νόμου
Αυτό που τιμωρείται είναι η διασπορά ψευδών ειδήσεων. Όταν γίνεται ανάρτηση, η οποία δεν περιέχει ειδήσεις, αλλά εκτιμήσεις ή σχόλια αυτού που κάνει την ανάρτηση, δεν τίθεται καν θέμα εφαρμογής του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα. Άλλωστε, οι εκτιμήσεις ή οι γνώμες εμπίμπουν και στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 14 του Συντάγματος.
- Από τον
Κώστα Χρυσόγονο
Να σημειωθεί πως το άρθρο 14, στην πρώτη παράγραφό του, αναφέρει ότι «καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του Τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Kράτους». Όπως φαίνεται, υπάρχει σύγχυση μεταξύ ειδήσεως και σχολίου, με αποτέλεσμα να μπορεί να τιμωρηθεί η μεταφορά ψευδών ειδήσεων, αλλά όχι η αναγραφή σχολίων ή εικασιών, όπως και εν προκειμένω η όποια θεωρία συνωμοσίας. Ωστόσο, δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα για το εάν θα βρεθεί εισαγγελέας που θα ασκήσει ποινική δίωξη. Σύμφωνα με το άρθρο 151 του Ποινικού Κώδικα ισχύουν τα εξής: «Οποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις με αποτέλεσμα να προκαλέσει φόβο σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή σε ορισμένο κύκλο ή κατηγορία προσώπων, που αναγκάζονται έτσι να προβούν σε μη προγραμματισμένες πράξεις ή σε ματαίωσή τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στον τουρισμό ή στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή να διαταραχθούν οι διεθνείς της σχέσεις, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή».
Σπέρνεις ανέμους, θερίζεις θύελλες
Υπό κανονικές συνθήκες, με την είδηση ότι όσοι διαδίδουν fake news θα στέλνονται στο εισαγγελέα θα έπρεπε να ασχοληθεί ένας Marx. Οχι ο γνωστός, αλλά ο Groucho Marx. Oμως σε συνθήκες διαφαινόμενης αυταρχικής διαταραχής μάλλον πρέπει να «πιάσει δουλειά» ο πρώτος. Το άρθρο 191 του Ν. 4619/2019 προβλέπει τη δίωξη όσων διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις.
- Από τον
Γιώργο Πλειό*
Πρέπει να είναι κάποιος είτε αδαής είτε κακόβουλος είτε λάτρης του αστυνομικού κράτους για να ταυτίζει τα fake news με τις ψευδείς ειδήσεις ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο αστυνομικής δίωξης. Iσως γιʼ αυτό ο όρος στη χώρα μας χρησιμοποιείται στην αγγλική του εκδοχή, ώστε καθείς να μπορεί να τον απευθύνει μειωτικά κατά το δοκούν.
Λοιπόν, τα fake news δεν είναι ψευδείς ειδήσεις, αλλά ψευδεπίγραφες. Οι ψευδείς ειδήσεις είναι πλήρως παραποιημένες ειδήσεις. Είναι «ειδήσεις» στις οποίες το γεγονός που περιγράφεται είναι επινοημένο, αν και κάποιες παράμετροι, όπως πρόσωπα, τόποι κ.λπ., μπορεί να είναι πραγματικές.
Στις ψευδεπίγραφες ειδήσεις το γεγονός είναι, λιγότερο ή περισσότερο, πραγματικό. Δηλαδή μπορεί να έχουν υποστεί παραποίηση τα πρόσωπα που μετέχουν, ο τόπος ή/και ο χρόνος του γεγονότος κ.ά. Είναι δηλαδή μια βαθμίδα παραποίησης.
Οι ψευδείς ειδήσεις είναι η απόλυτη παραποίηση, οι ψευδεπίγραφες μερική παραποίηση, ώστε να ανταποκρίνονται τα γεγονότα στην άποψη του συντάκτη τους. Ως εκ τούτου, το φαινόμενο είναι πολύ ευρύ και εκτείνεται από την παραποίηση των πραγματικών γεγονότων μέχρι τις μη αποδεκτές, στη σύγχρονη κοινωνία, απόψεις του κόσμου. Οπως «εικόνες που δακρύζουν», «σταυρός που θεραπεύει τον καρκίνο», «η Γη είναι επίπεδη» κ.ο.κ. Το πρόβλημα με τις ψευδεπίγραφες ειδήσεις (fake news) δεν είναι τα γεγονότα αλλά οι απόψεις γιʼ αυτά τις οποίες εκφράζουν κάποιοι.
Οι ψευδεπίγραφες ειδήσεις είναι προβολή και αναπαραγωγή στερεοτύπων και προκαταλήψεων.
Κι αυτές με τη σειρά τους γίνονται κύριο όχημα κατανόησης του κόσμου από ευρέα κοινωνικά στρώματα, ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονται σε δυσμενή κοινωνική θέση (υλικά, κοινωνικά, πολιτιστικά) ως αποτέλεσμα του διευρυμένου ταξικού χάσματος σε όλη την έκταση αγαθών και δικαιωμάτων, και παγκόσμια.
Με άλλα λόγια, όποιος σπέρνει ανέμους θα θερίσει θύελλες. Οποιος αυξάνει την ταξική και κοινωνική ανισότητα, τον αποκλεισμό και την κοινωνική – πολιτισμική περιθωριοποίηση με οικονομικά, τεχνικά ή πολιτικά μέσα το λιγότερο που θα λάβει είναι ψευδεπίγραφες ειδήσεις. Κι αυτό δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι οι συμπεριφορές που αυτές θα γεννήσουν, όπως ήδη διαφαίνεται. Και όλοι οι εισαγγελείς και οι αστυνομίες του κόσμου δεν μπορούν να το σταματήσουν αυτό. Μόνο η κοινωνική αλλαγή. Γι’ αυτό και ο γνωστός Marx έχει ήδη πιάσει δουλειά.
*Καθηγητής Επικοινωνίας
και ΜΜΕ ΕΚΠΑ, μέλος ΕΣΡ
Μ.Η.Τ. 232120