Το Βατικανό μπροστά στην «επόμενη μέρα»

Για τους 1,3 δισεκατομμύρια καθολικούς η διαδοχή του Πάπα Φραγκίσκου είναι καθοριστική. Απρόβλεπτο το εκλεκτορικό σώμα

Το αίνιγμα της διαδοχής του Πάπα Φραγκίσκου, το οποίο προέκυψε πολύ πριν από τον θάνατό του, είναι πλέον επίκαιρο για τους 1,3 δισεκατομμύρια καθολικούς, οι οποίοι σύντομα θα γνωρίσουν τον νέο τους Ποντίφικα. Πολύ προβεβλημένος από τα ΜΜΕ, ο αποθανών Πάπας από την Αργεντινή άλλαξε κατά πολύ το Βατικανό, τόσο με το ύφος όσο και με τις μεταρρυθμίσεις του, γεγονός που καθιστά αρκετά δύσκολη την επιλογή του διαδόχου του, πάνω στην οποία προσπάθησε να ασκήσει κάποια επιρροή.

• Παρίσι, Μαρία Δεναξά

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Πάπας Φραγκίσκος ανανέωσε ριζικά το Σώμα των καρδιναλίων, διορίζοντας καρδιναλίους από παραδοσιακά υποεκπροσωπούμενες περιοχές, και μείωσε το βάρος των Ευρωπαίων, ιδιαίτερα των Ιταλών. Ο διορισμός 163 καρδιναλίων κατά τη διάρκεια των 12 ετών της παποσύνης του αναμόρφωσε ένα Σώμα γεωγραφικά πολύ πιο ποικιλόμορφο, εις βάρος, σύμφωνα με τους επικριτές του, της ικανότητας και της αντιπροσωπευτικότητας. Πολλές πυκνοκατοικημένες επισκοπές πλέον δεν έχουν λόγο, ενώ μικρές κοινότητες στη Μέση Ανατολή και την Ασία έχουν σήμερα τον δικό τους καρδινάλιο.

Η Σύνοδος των Καρδιναλίων αποτελείται πλέον από 252 καρδιναλίους, αλλά μόνο οι 135 κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο Κονκλάβιο, το οποίο θα είναι το μεγαλύτερο στην ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας. Από αυτούς, οι 108 έχουν διοριστεί από τον Φραγκίσκο, ο οποίος έχει επιλέξει το 80% των εκλεκτόρων σε σύγκριση με τους 22 από τον Βενέδικτο ΙΣΤ’ και μόλις πέντε από τον Ιωάννη Παύλο Β’. Για να εκλεγεί κανείς Πάπας πρέπει να συγκεντρώσει τα 2/3 των ψήφων, δηλαδή 90.

Επιρροή

Μήπως αυτό σημαίνει πως ο εκλιπών Πάπας, ακόμα και μετά θάνατον, επιχειρεί να κατευθύνει το Κονκλάβιο υπέρ των υποψηφίων που ήταν κοντά του, επομένως θα είναι πιθανό να συνεχίσουν τις προοδευτικές του μεταρρυθμίσεις, υπέρ π.χ. της LGBTQ+ κοινότητας; Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Πολλοί καρδινάλιοι από απομακρυσμένες επισκοπές της Ασίας ή της Μέσης Ανατολής είναι ελάχιστα γνωστοί, δεν έχουν μεγάλη προβολή στα ΜΜΕ και σπάνια επισκέπτονταν τη Ρώμη. Είναι δύσκολο ακόμα και για τους ομολόγους τους να τους τοποθετήσουν στον ιδεολογικό χάρτη της Εκκλησίας.

«Για έναν Πάπα που πεθαίνει φτιάχνουμε έναν άλλον» λέει ένα ιταλικό ρητό. Η ετερογένεια του εκλογικού σώματος και οι αδύναμες διαπροσωπικές σχέσεις αναμένεται να αποτρέψουν τη δημιουργία ισχυρών μπλοκ για την εκλογή του επόμενου Πάπα. Πάντως, οι είκοσι ημέρες που μεσολαβούν μεταξύ του θανάτου του Ποντίφικα και της έναρξης της συνεδρίασης του Σώματος των ανώτερων κληρικών θα είναι πολύ σημαντικές. Οι καρδινάλιοι θα έχουν την ευκαιρία να τοποθετηθούν κατά τη διάρκεια κλειστών συνεδριάσεων που οργανώνονται πριν από την κρίσιμη σύνοδο. Εκεί θα μπορέσουν να αναλύσουν τις ιδέες τους για το μέλλον της Εκκλησίας. Με αυτόν τον τρόπο, ο Πάπας Φραγκίσκος έπεισε αρκετούς ψηφοφόρους να τον ψηφίσουν λίγο πριν από την έναρξη του Κονκλαβίου, το 2013.

Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της Ευρώπης θα είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα του Κονκλαβίου. Οι μεγάλες χώρες της ηπείρου, που πλήττονται από μια βαθιά κρίση πίστης και πιστών, δεν ήταν ποτέ στο επίκεντρο του οράματος του Φραγκίσκου, όπως είχε εξηγήσει ο ίδιος μετά την εκλογή του. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Φραγκίσκος δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ισπανία ή τη Γερμανία -δύο πυλώνες του ευρωπαϊκού καθολικισμού- και αδιαφόρησε για τα ιταλικά ζητήματα, ενώ είχε δύσκολες σχέσεις με την Καθολική Εκκλησία της Γαλλίας. Με 53 εκλέκτορες, οι Ευρωπαίοι συνεχίζουν να έχουν σχετική πλειοψηφία, αλλά το βάρος των Ασιατών (23 καρδινάλιοι) και των Αφρικανών (18) έχει αυξηθεί. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα υπάρξει επαναφορά της προσοχής της Εκκλησίας στην Ευρώπη ή θα συνεχιστεί η στροφή του Βατικανού προς τις περιφέρειες και τις χώρες όπου η θρησκευτικότητα και οι πιστοί αυξάνονται;

Φαβορί

Το πρώτο ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί, καθώς έχουν προσεγγιστεί Ιταλοί καρδινάλιοι, όπως ο Πιέτρο Παρολίν, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικούς υποψηφίους για τη διαδοχή, ο οποίος θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αναλάβει τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ των διαφορετικών προοδευτικών ευαισθησιών που απαρτίζουν τον μικρόκοσμο που ήταν κοντά στον Φραγκίσκο. Η μακρά διπλωματική του σταδιοδρομία, ο ήρεμος χαρακτήρας του και η «λογική» ηλικία του (70 ετών) τον καθιστούν προσωπικότητα συναίνεσης.

Ο Ματέο Ζουπί, πρόεδρος της Ιταλικής Επισκοπικής Διάσκεψης, είναι πρόσωπο που βρίσκεται κοντά στην κοινότητα του Sant’Egidio και ειδικός απεσταλμένος του Πάπα για την ειρήνη στην Ουκρανία. Είναι μια άλλη ηγετική φυσιογνωμία μεταξύ των Ευρωπαίων καρδιναλίων. Οπως και ο Λατίνος Πατριάρχης Ιεροσολύμων Πιερμπατίστα Πιζαμπάλα -άλλος ένας Ιταλός-, ο οποίος είναι πολύ αφοσιωμένος στον διαθρησκευτικό διάλογο, αλλά του οποίου η ηλικία εγείρει ερωτήματα – αν εκλεγεί στα 60 του, η διάρκεια της παποσύνης του θα είναι μακρά.

Η «έγχρωμη» υποψηφιότητα και οι εξελίξεις

Φαβορί πάντως θεωρείται ο καρδινάλιος Ρομπέρ Σαρά από τη Γουινέα, με τις κακές γλώσσες να λένε πως θα επικρατήσει η λογική της αγοράς. Η Αφρική έχει πολλούς υποστηρικτές, καθώς «οι business είναι business» υποστηρίζουν. Η δυναμική στο εσωτερικό της Καθολικής Εκκλησίας για την εκλογή του επόμενου Ποντίφικα θα επηρεαστεί επίσης από τη διεθνή κατάσταση. Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο και η προσέγγιση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας θα έχουν σίγουρα συνέπειες στην επιλογή των καρδιναλίων. Σε όλες τις περιπτώσεις, το Κονκλάβιο θα είναι πιθανότατα σύντομο -δύο ή τριών ημερών-, επειδή το επιβάλλει ο ρυθμός των μέσων ενημέρωσης και κανείς δεν θέλει να δώσει την εντύπωση μιας διχασμένης Καθολικής Εκκλησίας, ανίκανης να εκλέξει τον Ποντίφικά της μέσα από μια ατελείωτη σειρά μαύρων καπνών…