Ο πληθυσμός της Ελλάδας γερνά και συρρικνώνεται

Το ισοζύγιο ανάμεσα σε γεννήσεις και θανάτους έχει αλλάξει πρόσημο πρώτη φορά στη μεταπολεμική Ιστορία

Eντονη ανησυχία και προβληματισμό προκαλούν τα αποτελέσματα της έρευνας του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών για το ισοζύγιο θανάτων – γεννήσεων στη χώρα μας, σύμφωνα με τα οποία ανά 100 γεννήσεις αντιστοιχούν 168 θάνατοι σε εθνικό επίπεδο!

Οπως προκύπτει από τη συγκεκριμένη μελέτη για το Δημογραφικό, το ισοζύγιο ανάμεσα σε γεννήσεις και θανάτους έχει αλλάξει πρόσημο πρώτη φορά στη μεταπολεμική Ιστορία της χώρας, καθώς μετά το 2010 οι θάνατοι έχουν αυξηθεί σημαντικά, ενώ οι γεννήσεις έχουν μειωθεί, με το πρόβλημα να έχει γίνει ακόμη πιο έντονο την τριετία 2020 – 2022.

Υπεροχή

Αναλυτικά, η συνεχής αύξηση του πλήθου των ηλικιωμένων έχει προκαλέσει αύξηση των θανάτων, η οποία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ενώ η συνεχής μείωση του αριθμού των παιδιών που αποκτούν τα ζευγάρια προκάλεσε τη μείωση των γεννήσεων μετά το 1980. Ως εκ τούτου, από ένα σημείο και μετά οι αντίστροφες πορείες θανάτων και γεννήσεων οδήγησαν αναπόφευκτα στην υπεροχή των ηλικιωμένων, υπεροχή που μεγαλώνει συνεχώς: Την τριετία 2011-2013 καταγράφηκαν 38.500 λιγότερες γεννήσεις από θανάτους και την τριετία 2017-2019 είχαμε 111.000 λιγότερες γεννήσεις από θανάτους (113 θάνατοι ανά 100 γεννήσεις στην πρώτη τριετία και 143 στη δεύτερη).

Διεύρυνση

Το έλλειμμα διευρύνθηκε σημαντικά κατά την τριετία 2020-2022, καθώς το φυσικό ισοζύγιο ήταν αρνητικό κατά σχεδόν 169.000, με αποτέλεσμα να αντιστοιχούν 168 θάνατοι σε 100 γεννήσεις! Η πανδημία του Covid-19 επιτάχυνε την αύξηση των θανάτων, την ίδια ώρα που οι επιπτώσεις στις γεννήσεις ήταν περιορισμένες, καθώς η μείωσή τους (μείον 13.000 ανάμεσα στις δυο προαναφερθείσες τριετίες) ήταν λίγο μεγαλύτερη από την αναμενόμενη. Οι συγγραφείς του άρθρου με τίτλο «Η επιδείνωση του φυσικού ισοζυγίου σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο (2020-22) και οι δυσοίωνες προοπτικές του», καθηγητές Βύρων Κοτζαμάνης και Βασίλης Παππάς, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς επισημαίνουν ότι στην περίπτωση που η αύξηση των θανάτων μετά την επιστροφή τους στις 130.000, το 2023, είναι ηπιότερη τα επόμενα χρόνια, οι γεννήσεις ετησίως θα είναι κατά μέσο όρο αρκετά λιγότερες από τις 82.000 που είχαν καταγραφεί το 2020-2022, καθώς το πλήθος των γυναικών που είναι σε ηλικία απόκτησης παιδιών θα συνεχίσει να μειώνεται.

Εξάλλου, δεν αναμένονται ριζικές αλλαγές και στο ευρύτερο περιβάλλον για τη δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση παιδιών. Επομένως, τα φυσικά ισοζύγια θα παραμείνουν αρνητικά κυμαινόμενα, στις μείον 55.000, ενώ η αναλογία γεννήσεων προς θανάτους, παρά όποιες διακυμάνσεις της, δεν πρόκειται να μεταβληθεί σημαντικά στο μέλλον. Οι δύο ερευνητές και ιδρυτικά μέλη του ΙΔΕΜ τονίζουν, επίσης, ότι οι διαφοροποιήσεις της αναλογίας αυτής και οι αποκλίσεις της από τον μέσο όρο της τριετίας 2020-2022 (1,68 θάνατοι ανά γέννηση σε εθνικό επίπεδο) είναι σημαντικές και διευρύνονται, περνώντας από τις περιφέρειες στις περιφερειακές ενότητες και, στη συνέχεια, στους δήμους και στις δημοτικές ενότητες.

Διευρύνονται οι περιφερειακές αποκλίσεις από τον μέσο εθνικό όρο

Οπως διαπιστώνουν οι δύο ερευνητές, σε επίπεδο περιφερειών, το νότιο Αιγαίο με λίγο περισσότερες γεννήσεις από θανάτους διαφοροποιείται σημαντικά από τη δυτική Μακεδονία, όπου αντιστοιχούν σχεδόν 2,4 θάνατοι ανά γέννηση. Οι αποκλίσεις από τον μέσο εθνικό όρο διευρύνονται στις περιφερειακές ενότητες, καθώς μόνο σε πέντε από αυτές οι γεννήσεις είναι αρκετά περισσότερες από τους θανάτους, ενώ σε τέσσερις οι θάνατοι και οι γεννήσεις δεν διαφέρουν σημαντικά.

Στο άλλο άκρο, σε 11 περιφερειακές ενότητες αντιστοιχούν 2,5 ή και περισσότεροι θάνατοι ανά γέννηση! Σε επίπεδο δήμων (325 ενότητες) οι διαφορές είναι συνταρακτικές ανάμεσα στον Δήμο Θήρας, με δύο γεννήσεις ανά έναν θάνατο, και σε άλλους 49 δήμους της χώρας (το 15% του συνόλου), με περισσότερους από τέσσερις θανάτους ανά γέννηση! Τέλος, σε επίπεδο δημοτικών ενοτήτων, οι αποκλίσεις από τον μέσο εθνικό όρο (1,68) διευρύνονται ακόμη περισσότερο: Σε μόλις 19 από αυτές (το 2,1% του συνόλου) οι γεννήσεις υπερτερούν των θανάτων, σε 27 έχουμε μόνο θανάτους, σε 348 καταγράφονται τέσσερις θάνατοι ή και περισσότεροι ανά γέννηση και σε 196 (19% του συνόλου) έχουμε έξι ή και περισσότερους θανάτους ανά γέννηση! Η μεγάλη πλειονότητα των δημοτικών ενοτήτων του νησιωτικού χώρου, των μεγάλων αστικών κέντρων και των μητροπολιτικών περιοχών Αθηνών και Θεσσαλονίκης έχουν θετικότατα ή σχετικά ισορροπημένα ισοζύγια.

Ανισορροπία

Αντιθέτως, η ανισορροπία ανάμεσα στις γεννήσεις και στους θανάτους είναι εντονότατη στη μεγάλη πλειονότητα των δημοτικών ενοτήτων που βρίσκονται στο κεντρικό και το δυτικό τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς και στην κεντρική και την ανατολική Μακεδονία και Θράκη, όπου το 2020-2022 αντιστοιχούσαν συνήθως τρεις ή και περισσότεροι θάνατοι ανά γέννηση. Σε αυτό το τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας εντοπίζονται και σχεδόν όλες οι 27 δημοτικές ενότητες που δεν είχαν γεννήσεις το 2020-2022, αλλά μόνο θανάτους.

Οπως τονίζει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών Βύρων Κοτζαμάνης, αν μια αναλογία σε εθνικό επίπεδο 1,68 θανάτων ανά γέννηση είναι ανησυχητική, το γεγονός ότι σχεδόν στις μισές (459 από τις 1.036) δημοτικές ενότητες, που βρίσκονται σχεδόν όλες στο ορεινό και ημιορεινό τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, αντιστοιχούν ήδη περισσότεροι από τρεις θάνατοι ανά γέννηση προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία και προβληματισμό, καθώς η μελλοντική δημογραφική δυναμική των ενοτήτων αυτών είναι υποθηκευμένη.