Άρθρο από την επιστημονική ομάδα του Μαζί για το Παιδί
Οι μήνες του Μαΐου και του Ιουνίου αποτελούν μία περίοδο που φέρνει στο προσκήνιο για τα παιδιά, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς την πρόκληση των εξετάσεων. Είτε πρόκειται για το πέρασμα από τη μία τάξη στην επόμενη, είτε για τη μετάβαση από μία εκπαιδευτική βαθμίδα σε μία άλλη (στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο και τέλος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση), η σκέψη της τελικής αξιολόγησης είναι συχνό και αναμενόμενο να δημιουργεί μία αίσθηση πίεσης και αγωνίας ή αλλιώς αυτό που γενικά ονομάζουμε άγχος.
Τι είναι ωστόσο το άγχος; Το άγχος αποτελεί μία φυσιολογική απόκριση του οργανισμού, η οποία μας προετοιμάζει για να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε δυσκολία, μικρή ή και μεγάλη. Επομένως, αποτελεί μία αντίδραση προστατευτική, χρήσιμη και σε πολλές περιπτώσεις απαραίτητη (πχ. Αν πρέπει να ενεργοποιηθούμε για να αποφύγουμε ένα κινούμενο αυτοκίνητο).
Το άγχος εκδηλώνεται στο σώμα, στη σκέψη και στη συμπεριφορά. Στο σώμα μας μπορεί να παρατηρήσουμε μεταξύ άλλων ένα σφίξιμο στο στομάχι ή στο στήθος, πόνο στην κοιλιά και κεφαλγία, ταχυκαρδία, γρήγορη αναπνοή (Szuhany&Simon, 2022), εφίδρωση, τρέμουλο, αλλαγές στην όρεξη ή δυσκολίες στον ύπνο (Chellappa&Aeschbach, 2022). Ακόμα, το άγχος μπορεί να κάνει την σκέψη να “καλπάζει” με γρήγορες εναλλαγές από μία σκέψη στην επόμενη ή και να πάρει τη μορφή αρνητικής αξιολόγησης των ικανοτήτων μας και καταστροφολογικών σεναρίων. Στη συμπεριφορά μας, αυτά που κυρίως παρατηρούμε είναι η ευερεθιστότητα, η προσπάθεια ελέγχου του περιβάλλοντος, η ανάγκη για επιβεβαίωση ότι όλα είναι καλά και η αποφυγή συνθηκών που μας θυμίζουν το στρεσογόνο γεγονός (Hofmann&Hay, 2018).
Η θέση των παιδιών
Το άγχος εξετάσεων συνήθως πηγάζει από το συναίσθημα του φόβου, και πρωτίστως του φόβου της αποτυχίας. Βλέποντας το άγχος από την παιδική και εφηβική σκοπιά, πίσω του κρύβονται πεποιθήσεις σχετικά με το πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά ή και για τους άλλους να τα πάνε καλά και να πετύχουν (Zeidner, 2014). Με άλλα λόγια, τα παιδιά έχουν αγωνία για το ποιες θα είναι οι συνέπειες αν δεν τα καταφέρουν, ή αν θα αλλάξει ο τρόπος που τους βλέπουν οι σημαντικοί τους άνθρωποι (οικογένεια, φίλοι, δάσκαλοι). Έτσι, μπορεί την συγκεκριμένη περίοδο να παρατηρήσουμε ότι εκνευρίζονται ή ταράσσονται πιο εύκολα, ότι αυξάνουν έντονα την προσπάθεια τους (ενδεχομένως μέχρι και σε σημείο εξάντλησης) ή και το αντίθετο, ότι αναβάλλουν συνεχώς το να διαβάσουν και αποφεύγουν τις σχολικές τους υποχρεώσεις. Το άγχος εξετάσεων δεν επηρεάζει μονάχα τη σχολική επίδοση, αλλά φαίνεται πως έχει αρνητική επίδραση και στα κίνητρα, στην αυτοεικόνα, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην υγεία των μαθητών (Stöber&Pekrun, 2004).
Με τα παιδιά που μπορεί να διαβάζουν αυτό το διάστημα έχουμε να μοιραστούμε τις παρακάτω ιδέες:
● Φροντίστε να έχετε ελεύθερο χρόνο και ποικιλία στις δραστηριότητες σας.
● Εκφράστε το πως νιώθετε σε φίλους και σε ενήλικες με τους οποίους αισθάνεστε ασφάλεια.
● Μην προσπαθείτε να αποφύγετε το άγχος σας. Προσπαθεί απλά να σας θυμίσει ότι θέλετε να τα πάτε καλά. Παρατηρήστε το και αφήστε το να φύγει μόνο του.
● Μην ταυτίζετε την επιτυχία με έναν βαθμό ή με ένα πανεπιστήμιο.
● Επικεντρωθείτε σε ένα βήμα τη φορά. Όπως λέει μία χιουμοριστική ινδική παροιμία: – Πως τρώμε έναν ελέφαντα; – Μπουκιά, μπουκιά!
● Προσπαθήστε να φροντίζετε τον εαυτό σας σε όλους τους τομείς (ύπνο, κίνηση, φαγητό) και να σας συμπεριφέρεστε γενικά με ευγένεια, όπως θα φερόσασταν σε έναν φίλο σας.
Η θέση των ενηλίκων
Από την μεριά των γονέων και των εκπαιδευτικών ενδέχεται να υπάρχει αγωνία, συνειδητή ή ασυνείδητη, για τη σχολική επίδοση, διότι έχει συσχετιστεί με τη μελλοντική πορεία και ευτυχία του παιδιού. Κατά αυτόν τον τρόπο οι ενήλικες μπορεί να σκέφτονται υπερβολικά το μέλλον και το τι μπορεί να συμβεί σε μία ενδεχόμενη αποτυχία. Επιπλέον, είναι πιθανό να παρακολουθούν στενά τη μελέτη και το πόσο χρόνο αφιερώνει το παιδί στο διάβασμα ή, ακόμη, και να αναζητούν διαρκώς τρόπους για να το βοηθήσουν περισσότερο στη μαθησιακή διαδικασία.
Άθελα μας αυτή η στάση έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αντιληφθεί το δικό μας άγχος και να πιστέψει πως μόνο η επίδοση του είναι σημαντική. Επομένως ανακύπτει το ερώτημα, τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να στηρίξουμε το παιδί, χωρίς να αυξήσουμε την υπάρχουσα πίεση;
● Εξασφαλίζουμε ένα ήρεμο και χωρίς εντάσεις περιβάλλον.
● Ενθαρρύνουμε το παιδί να κάνει τα πράγματα που το ευχαριστούν και το χαλαρώνουν.
● Ρωτάμε πως νιώθει και ακούμε τι έχει να μας πει χωρίς να βιαστούμε να το καθησυχάσουμε.
● Ρωτάμε πως μπορούμε να βοηθήσουμε χωρίς να προτείνουμε δικές μας λύσεις.
● Παρέχουμε παραδείγματα για το πώς αντιμετωπίζουμε οι ίδιοι το άγχος. (π.χ. «Όταν αγχώνομαι, ακούω μουσική ή πηγαίνω για τρέξιμο»)
● Λέμε πως καταλαβαίνουμε γιατί νιώθει άγχος και πως είναι φυσιολογικό να το αισθάνεται.
● Εξηγούμε ότι όλοι μας κάνουμε λάθη και μπορούμε να έχουμε και αποτυχίες.
● Θυμίζουμε στο παιδί εμπόδια που έχει ξεπεράσει για να το ενδυναμώσουμε.
● Υπενθυμίζουμε στο παιδί πως το αγαπάμε και το στηρίζουμε ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
● Λέμε πως ακόμα και αν τα πράγματα δεν πάνε όπως θέλει, θα είμαστε δίπλα του για να βρει νέες λύσεις και δεν θα αλλάξει ο τρόπος που το βλέπουμε.
● Αν θέλουμε, φέρνουμε και παραδείγματα από την δική μας εμπειρία με στόχο το παιδί να απενοχοποιήσειό, τι δύσκολο προκύψει (πχ. «Και εγώ θυμάμαι στην ηλικία σου δεν τα είχα πάει καλά σε αυτές τις εξετάσεις και ήμουν στεναχωρημένος, ωστόσο βρήκα τρόπο να κάνω αυτό που ήθελα…»).
Ποια πράγματα είναι προτιμότερο να αποφεύγουμε;
● Να υποτιμάμε τα συναισθήματα του παιδιού.
● Να το καθησυχάζουμε διαρκώς λέγοντας του πως δεν πειράζει ή να μην ανησυχεί.
● Να ασκούμε υπερβολικό έλεγχο στην προσωπική και σχολική ζωή του παιδιού.
● Να αποκλείουμε την πιθανότητα αποτυχίας.
● Να του υπενθυμίζουμε λάθη που έχει κάνει.
● Να υπογραμμίζουμε ότι η προσπάθεια του δεν είναι αρκετή, ακόμα και αν όντως πιστεύουμε ότι μπορεί να κάνει περισσότερα.
● Να κατηγορούμε και να κρίνουμε τα παιδιά.
● Να το κατακλύζουμε με υπερβολικό αριθμό συμβουλών ή ιδεών για το τι μπορεί να γίνει καλύτερα, ιδίως όταν έρχεται το παιδί σε εμάς για να μοιραστεί το άγχος του και άρα δεν είναι σε ηρεμία για να διαχειριστεί νέες πληροφορίες.
Σε περίπτωση που παρατηρείτε πως το άγχος για τις εξετάσεις προκαλεί πολλαπλές δυσκολίες στην καθημερινότητα, μην διστάσετε να απευθυνθείτε στην τηλεφωνική Γραμμή 11525 του “Μαζί για το Παιδί” η οποία λειτουργεί Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00-19:00.
Μ.Η.Τ. 232120