Εκατό χρόνια συμπληρώνονται σήμερα, από τον μοιραίο Αύγουστο του 1922. Οταν μέσα σε ποταμούς αίματος, γόους και θρήνους συντελέστηκε η βιβλική Καταστροφή της Μικράς Ασίας.
Από τον Ελευθέριο Γ. Σκιαδά
Ξεριζώθηκε -όσος επέζησε- ο γηγενής ελληνικός πληθυσμός. Πέρασε ένας αιώνας και το σκαρί «Ελλάς», ταξιδεύοντας πότε σε τρικυμίες και πότε σε ήρεμες θάλασσες, παρά τα προβλήματα τα οποία πάντα θα υπάρχουν, υπερηφανεύεται για τις προόδους του λαού της.
Οι πληγές μπορεί να επουλώθηκαν, αλλά η καταστροφή παραμένει αξέχαστη. Η καταστροφή παραμένει καταστροφή. Τα ίχνη της δεν εξαλείφονται, δεν μπορούν και δεν πρέπει να εξαλειφθούν. Εκεί, πέρα από τη θάλασσα, στα παράλια μιας άλλης ηπείρου, υπήρχε ένας υπέροχος Ελληνισμός, πλούσιος και ακμάζων. Ο Ελληνισμός, ο οποίος ακόμη και υπόδουλος, κατόρθωνε να επιβάλλεται στον κατακτητή του.
Υπήρχε εκεί, πέρα από τη θάλασσα, η άλλη Ελλάδα, που περιποιούσε τιμή και δόξα στο ελληνικό όνομα. Οφείλουμε, λοιπόν, να διατηρούμε ζωντανές τις μνήμες. Να ιστορούμε, να αναλύουμε, να διδασκόμαστε και να τιμούμε. Πρέπει να φροντίζουμε το σκαρί του οποίου είμαστε επιβάτες. Διότι μεταφέρει στα αμπάρια του «το ανύστακτο, το μύχιο, το θερμό, το καίον και φλογίζον ως ο πυρακτωμένος σίδηρος τα σπλάχνα μας πάθος διά την απανταχού μητέρα Ελλάδα», για να παραφράσουμε ελάχιστα τον ήρωα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν στο παρελθόν έχοντας ως καπετάνιο μας τον αείμνηστο πανεπιστημιακό δάσκαλο Απόστολο Δασκαλάκη.
Διώξεις και πάθη
Στις 14 Ιουνίου 1917 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε την κυβέρνηση της Ελλάδας, την οποία ο ίδιος είχε διχάσει δημιουργώντας το «Κράτος της Θεσσαλονίκης». Η Βουλή, που είχε συγκροτηθεί στις 6 Δεκεμβρίου 1915, κηρύχθηκε άκυρη και αναβίωσε η Βουλή που είχε διαλυθεί στις 21 Μαΐου 1915, στην οποία όμως αρνήθηκαν να συμμετάσχουν οι περισσότεροι της αντιπολίτευσης. Άλλωστε τα ηγετικά στελέχη της αντιπολίτευσης, τόσο οι πολιτικοί όσο και οι στρατιωτικοί, όπως οι Δημήτριος Γούναρης, Στέφανος Σκουλούδης, Ιωάννης Μεταξάς, Κωνσταντίνος Εσλιν, Βίκτωρ Δούσμανης, Σπυρίδων Λάμπρος, και το πλήθος όλων όσοι εκδήλωσαν ενεργά την αντίθεσή τους φυλακίστηκαν ή στάλθηκαν στην εξορία. Γέμισαν οι τόποι, κυρίως τα νησιά, με εξορίστους, ενώ πολλοί στάλθηκαν στην Κορσική.
Συγχρόνως απομακρύνθηκαν από τον Στρατό και τη διοίκηση όλοι όσοι έδρασαν όσο βασίλευε ο Κωνσταντίνος Α΄ ή εκείνοι που θεωρήθηκαν επικίνδυνοι. Ο Μητροπολίτης Αθηνών και όσοι ανώτεροι κληρικοί συμμετείχαν στο Ανάθεμα καθαιρέθηκαν ή στερήθηκαν των επισκοπών τους. Βεβαίως, όλες αυτές οι διώξεις ήταν αντίθετες με όσα είχε διακηρύξει ο Ζονάρ, δηλαδή ότι το παρελθόν θα ριχνόταν στη λήθη και κανείς δεν θα διωκόταν για τις πεποιθήσεις του. Αντιθέτως, ήταν σφάλμα των Φιλελεύθερων το γεγονός ότι καταδίωξαν τους αντιπάλους τους, διότι με τον τρόπο αυτόν δεν επιτυγχανόταν η εξάλειψη των παθών. Αντιθέτως, πυροδοτούσαν νέα πάθη και απομάκρυναν την πολυπόθητη εθνική ενότητα. Μετά την κήρυξη της γενικής επιστράτευσης εξερράγησαν ορισμένες στρατιωτικές στάσεις, οι οποίες όχι μόνον κατεστάλησαν, αλλά οι πρωτεργάτες τους τουφεκίστηκαν.
Η νίκη του Σκρα
Πολέμησε με ηρωισμό η ελληνική δύναμη, η οποία τέθηκε υπό την ηγεσία του Γάλλου στρατηγού Αδόλφου Γκιγιομά (1863-1940) που αντικατέστησε τον Μορίς Σαράιγ (1856-1929). Η σημαντικότερη ίσως προσφορά της υπήρξε η νίκη του Σκρα (30 Μαΐου 1918). Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς οι ελληνικές δυνάμεις, υπό τη διοίκηση του Λεωνίδα Παρασκευοπούλου, με νέο αρχηγό του ανατολικού μετώπου των Συμμάχων τον Γάλλο στρατηγό Φρανσέ ντ’ Εσπερέ (1856-1942), ύστερα από σκληρές μάχες έτρεψαν σε φυγή του Βουλγάρους. Οι τελευταίοι ζήτησαν ανακωχή στις 13 Σεπτεμβρίου 1918. Αλλά εν τω μεταξύ και οι Τούρκοι κατέθεσαν χωρίς όρους τα όπλα ύστερα από καταδίωξη των ελληνικών και συμμαχικών στρατευμάτων. Οπότε και συνήφθη η ανακωχή στον όρμο Μούδρο της Λήμνου.
Ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη και παρέλασε θριαμβευτικά στους δρόμους της Βασιλεύουσας από κοινού με τους Συμμάχους. Ο Ελληνικός Στόλος εισέπλευσε στην Προποντίδα και αγκυροβόλησε παρά τον Κεράτιο. Ο Ελ. Βενιζέλος παρέμεινε επί πολύ χρόνο στο Παρίσι εν μέσω των Συμμάχων που διαπραγματεύονταν τους όρους της Συνθήκης. Χρησιμοποιούσε το αναγνωρισμένο κύρος και την ακαταμάχητη επιτηδειότητά του στους πολιτικο-διπλωματικούς χειρισμούς με σκοπό την ικανοποίηση των εθνικών δικαίων. Πράγματι, είχε συλλάβει έναν σχεδιασμό και κινείτο βάσει προγράμματος, με σαφείς επιδιώξεις. Με τη Συνθήκη του Νεϊγί (27 Οκτωβρίου 1919) η Βουλγαρία απομακρύνθηκε από το Αιγαίο. Οι ελληνικές δυνάμεις, αφού κατέλαβαν το τρίγωνο της Ξάνθης, κατευθύνθηκαν προς την Αν. Θράκη, όπου συνέτριψαν εύκολα το κίνημα του Τούρκου συνταγματάρχη Τζαφέρ Ταγιάρ πασά (1877-1958). Ο Ελ. Βενιζέλος πραγματοποίησε έναν ελιγμό με την αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Κριμαία εναντίον των μπολσεβίκων.
Με τον τρόπο αυτό πέτυχε να πάρει την άδεια των Συμμάχων, προκειμένου να καταλάβει ο Ελληνικός Στρατός ολόκληρη τη Θράκη μέχρι την Τσατάλτζα. Η Ελλάδα εκτεινόταν στα παράλια του Ευξείνου και της Προποντίδας, έφθανε έως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης. Συγχρόνως ο Ελ. Βενιζέλος επωφελήθηκε από την ιδιαίτερα συγκεχυμένη κατάσταση που επικρατούσε στη Μικρά Ασία. Εκεί φανατισμένα στίφη ατάκτων κατέσφαζαν χριστιανικούς πληθυσμούς. Παρά την αντίδραση της Ιταλίας και της Γαλλίας και με την ενίσχυση μόνον της Αγγλίας, πέτυχε την άδεια κατάληψης από τον Ελληνικό Στρατό ορισμένων εδαφών πέριξ της Σμύρνης.
Η αποβίβαση στη Σμύρνη
Τον Μάιο του 1920 ελληνικές δυνάμεις, λειτουργώντας ως εντολοδόχοι των Συμμάχων, αποβιβάσθηκαν στη Σμύρνη και καταδίωξαν τα άτακτα τουρκικά στίφη μέχρι την περιοχή του Αϊδινίου. Ουσιαστικά επέβαλαν την ελληνική κυριαρχία. Εν τω μεταξύ ο Κεμάλ είχε κηρύξει γενική επιστράτευση και παρασκεύαζε στρατό για να εκδιώξει τους Ελληνες από τη Σμύρνη, τους Γάλλους από τη Συρία και τους Συμμάχους από την Κωνσταντινούπολη. Είχε κηρύξει έκπτωτο τον σουλτάνο και έπειτα από ιδιαίτερη συμφωνία με τους μπολσεβίκους έθεσε στην κατοχή του πολεμικό υλικό, το οποίο είχαν αφήσει οι Ρώσοι αποχωρώντας από τα τουρκικά εδάφη προς τον Καύκασο. Ο Ελ. Βενιζέλος ματαίως αγωνιζόταν να πείσει τους Συμμάχους να δράσουν από κοινού για να συντρίψουν το κεμαλικό κίνημα. Διέταξε τότε προέλαση του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος πέτυχε να εκδιώξει τους κεμαλικούς προς τη Νικομήδεια.
Μ.Η.Τ. 232120