Οι τακτικές που χρησιμοποιούν oι εταιρίες σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη και οι κινήσεις της Κομισιόν να διαφυλάξει τον υγιή ανταγωνισμόΑπό τον
Νίκο Ελευθερόγλου
Εκατομμύρια πολίτες από ολόκληρο τον κόσμο έχουν χρησιμοποιήσει και χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τόσο της Google όσο και της Apple, της Amazon, της Microsoft κ.ά. Ελάχιστοι είναι αυτοί που δεν γνωρίζουν τους παραπάνω τεχνολογικούς κολοσσούς, που κατέχουν ηγεμονική θέση στην παγκόσμια οικονομία επηρεάζοντας το κοινωνικό, πολιτιστικό, το μιντιακό αλλά και το πολιτικό γίγνεσθαι.
Πολύ λίγοι όμως είναι εκείνοι, αναλογικά με τους χρήστες, που γνωρίζουν τις μεθοδεύσεις των εν λόγω κολοσσών για να κερδίσουν επιπλέον εκατομμύρια ευρώ. Στήνοντας εταιρίες «φαντάσματα» κι ακροβατώντας στα όρια της νομιμότητας κατόρθωσαν, όπως αποκάλυψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν), από τη μία πλευρά να ξεφεύγουν από τη φορολόγηση κι από την άλλη να δημιουργούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού, αποκτώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα στις αγορές.
Το σκηνικό που είχε στηθεί τα τελευταία χρόνια με την ανοχή ή τη συνεργασία και κρατών-μελών της Ε.Ε. (που εξασφάλιζαν κέρδη για τους πολίτες και την οικονομία τους) αποκάλυψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, διεξάγοντας έρευνες που σε πολλές περιπτώσεις κράτησαν χρόνια. Τα στελέχη της Επιτροπής ακολούθησαν τη διαδρομή του χρήματος, αξιοποιώντας παράλληλα επίσημα έγγραφα, γραφήματα, εκθέσεις, καταθέσεις και το νομικό οπλοστάσιο που τους δίνουν οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ε.Ε. Τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν προκάλεσαν σοκ, λόγω του ύψους τους (εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ) αλλά και γιατί κάποιοι μίλησαν για την απαρχή ενός νέου «πολέμου» εντός του δυτικού κόσμου μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης. Και οι δύο πλευρές επισήμως το διαψεύδουν, αν και η ενιαία αγορά της Ε.Ε., η οποία περιλαμβάνει περισσότερους από μισό δισεκατομμύριο καταναλωτές και περισσότερες από 20.000.000 επιχειρήσεις, αποτελεί το μήλον της Εριδος για τους παγκόσμιους οικονομικούς παίκτες, που επενδύουν στην τεχνολογία και στον ψηφιακό κόσμο που δημιουργείται.
Κενό
Στην πράξη, η βάση της αντιπαράθεσης, εκτός από τον χορό δισεκατομμυρίων, συνδέεται με ένα νομικό – φιλοσοφικό κενό: Στις ΗΠΑ ο αντιμονοπωλιακός νόμος προσανατολίζεται στην προστασία των καταναλωτών. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση εστιάζεται στη διατήρηση του ανταγωνισμού. Το παραπάνω δεν πτοεί τις προσπάθειες της Ε.Ε. να βάλει τέλος στο καθεστώς του αθέμιτου ανταγωνισμού εντός Ευρώπης αλλά και μεταξύ όσων εκμεταλλεύονται φορολογικούς παραδείσους εντός της, με στόχο να αποφεύγουν τη φορολόγηση κατασκευάζοντας παράνομα μονοπώλια και εισπράττοντας διά της πλαγίας οδού παράνομες κρατικές ενισχύσεις. Πρόσωπο-σύμβολο αυτού του αγώνα θεωρείται η 49χρονη Ευρωπαία επίτροπος Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ, η οποία αποτελεί «εφιάλτη» για τους τεχνολογικούς κολοσσούς – με την αντιμονοπωλιακή στάση της.
Γεννημένη στη Δανία από Λουθηρανούς ιερείς, που φημίζονταν για τις αρχές αλλά και τη αυστηρότητά τους, η κυρία Βεστάγκερ ως παιδί έδωσε σχολικές μάχες, καθώς θεωρούσε άδικο να μην επιτρέπεται στους μαθητές να πωλούν φρούτα και γάλα στο σχολείο. Δεν είναι τυχαίο ότι το γραφείο της στις Βρυξέλλες κοσμεί ένα γλυπτό που απεικονίζει μια παλάμη με σηκωμένο το μεσαίο δάκτυλο, ένα δώρο από την εποχή που ήταν αναπληρώτρια πρωθυπουργός και υπουργός Οικονομικών και Εσωτερικών Υποθέσεων της Δανίας. Οπως λέει η ίδια χαρακτηριστικά, το γλυπτό είναι μια υπενθύμιση ότι θα υπάρχουν πάντα επικριτές του έργου της. Η ιστορία βέβαια δεν είναι σημερινή. Με την παγκοσμιοποίηση και την επέλαση της νέας τεχνολογίας και του ψηφιακού κόσμου απλά γιγαντώθηκε και πλέον διαμορφώνει ένα νέο σκηνικό, τόσο στις αγορές όσο και στις σχέσεις κρατών. Οι πρώτες υποθέσεις παραβίασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας που στόχευαν στην παρεμπόδιση των συναλλαγών στην ενιαία αγορά ανάγονται στη δεκαετία του 1960, και ιδίως στην απόφαση-οδηγό του 1964 κατά της Grundig-Consten.
Η υπόθεση εκείνη αφορούσε συμφωνία κατανομής της αγοράς, η οποία προκάλεσε ουσιαστικές αποκλίσεις τιμών μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας. Το Δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση Grundig-Consten και επανέλαβε τη θέση του για τα ιδιωτικά εμπόδια στις διασυνοριακές συναλλαγές και τον ανταγωνισμό σε μεταγενέστερες αποφάσεις. Για να μπορέσουμε να φωτίσουμε ορισμένες περιπτώσεις παράβασης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, απευθυνθήκαμε στο Γραφείο της Επιτροπής στην Αθήνα και συναντηθήκαμε με την Κλημεντίνη Διακομανώλη, προϊσταμένη του τμήματος Τύπου της Αντιπροσωπίας της Επιτροπής, και τη Μόνικα Εκστρομ, προϊσταμένη του τμήματος Πολιτικής Ανάλυσης και Αναφορών, οι οποίες μας ενημέρωσαν για τις θέσεις της Επιτροπής. Παράλληλα στείλαμε και τα ερωτήματά μας στην αρμόδια επίτροπο Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ.
H Apple και η πληρωμή φόρων 0,005% στην Ιρλανδία
Ηταν 30 Αυγούστου του 2017, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έπειτα από έρευνες χρόνων κατέληγε στα παρακάτω: «Από την έρευνα της Επιτροπής προέκυψε ότι η Ιρλανδία χορήγησε στην Apple παράνομα φορολογικά πλεονεκτήματα, τα οποία έδωσαν στην εταιρία τη δυνατότητα να καταβάλλει επί σειράν ετών σημαντικά λιγότερους φόρους από ό,τι άλλες επιχειρήσεις. Πράγματι η επιλεκτική αυτή μεταχείριση επέτρεψε στην Apple να καταβάλλει εταιρικό φόρο με πραγματικό συντελεστή της τάξης του 1 τοις εκατό επί των κερδών που πέτυχε στην Ευρώπη το 2003, ο οποίος μειώθηκε στο 0,005 τοις εκατό το 2014.
Κατόπιν εμπεριστατωμένης έρευνας σχετικά με την κρατική ενίσχυση, η οποία δρομολογήθηκε τον Ιούνιο του 2014, η Ε.Ε. κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δυο φορολογικές αποφάσεις τύπου “tax ruling” που εξέδωσε η Ιρλανδία έναντι της Apple έχουν μειώσει ουσιαστικά και με τεχνητό τρόπο τον φόρο που κατέβαλλε η Apple στην Ιρλανδία από το 1991. Στις εν λόγω αποφάσεις εγκρίθηκε μέθοδος καθορισμού των φορολογητέων κερδών για δύο ιρλανδικές ανώνυμες εταιρίες του ομίλου Apple, η οποία δεν ανταποκρινόταν στην οικονομική πραγματικότητα: σχεδόν το σύνολο των κερδών των δύο εταιριών από πωλήσεις καταλογίστηκε εσωτερικά σε μια έδρα… που υφίσταται μόνο στα χαρτιά, δεν είχε κανέναν υπάλληλο και δεν μπορούσε να πετύχει αυτά τα κέρδη».
Με απλά λόγια η Apple Ευρώπης πλήρωσε φόρο 50 δολαρίων για κάθε εκατομμύριο δολάρια που εισέπραττε εκτός Ευρώπης! Δηλαδή η Apple πλήρωνε φόρους μόλις 0,005%, αντί του 12,5% που ισχύει για τις μεγάλες επιχειρήσεις στην Ιρλανδία. Πώς απάντησε η Apple; «Η υψηλή φορολογία και οι επενδύσεις σε μια χώρα δεν συμβαδίζουν». Από τη μεριά της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαιτεί από την Ιρλανδία να ανακτήσει τις παράνομες ενισχύσεις ύψους 13 δισ. ευρώ συν τους τόκους. Οι αποφάσεις βέβαια της Επιτροπής υπόκεινται σε έλεγχο στα δικαστήρια της Ε.Ε.
Η Ιρλανδία μπορεί να ασκήσει προσφυγή κατά της απόφασης της Επιτροπής, πρέπει όμως παρ’ όλα αυτά να ανακτήσει τις παράνομες κρατικές ενισχύσεις, αλλά θα μπορούσε, όπως τονίζει η απόφαση, να τοποθετήσει το ανακτηθέν ποσό σε δεσμευμένο λογαριασμό, ως την ολοκλήρωση των δικαστικών διαδικασιών της Ε.Ε.
Η καταδίκη της Amazon
Στις 4 Οκτωβρίου 2017 βγήκε η απόφαση για την Amazon, στην οποία τονίζεται ότι ύστερα από εμπεριστατωμένη έρευνα που δρομολογήθηκε από τον Οκτώβριο του 2014 η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Λουξεμβούργο χορήγησε αθέμιτα φορολογικά πλεονεκτήματα στην Αmazon ύψους περίπου 250.000.000 ευρώ.
Αυτό είναι παράνομο βάσει των κανόνων της Ε.Ε. περί κρατικών ενισχύσεων, διότι επέτρεψε στην Amazon να καταβάλει σημαντικά λιγότερους φόρους από ό,τι άλλες επιχειρήσεις. Στην περίπτωση της Amazon το τελικό ποσό που φορολογήθηκε ήταν μόνο το ένα τέταρτο από αυτό θα έπρεπε να φορολογηθεί. Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα εγγράφηκαν στην εταιρία συμμετοχών (holding), που σύμφωνα με το λουξεμβουργιανό δίκαιο δεν φορολογούνται.
Τα θέματα φορολογίας εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των εθνικών κρατών. Βέβαια εδώ και καιρό η Κομισιόν, υπό την οπτική γωνία της παραβίασης της νομοθεσίας περί της αρχής του πλήρους ανταγωνισμού, παρακολουθεί από κοντά το φαινόμενο φορολογικών προνομίων που δίνουν ορισμένες χώρες σε μεγάλους ομίλους. «Πρέπει να εμποδίσουμε την άδικη φορολογική μεταχείριση» επιμένει η επίτροπος Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ.
H Google και το πρόστιμο-μαμούθ των 2,42 δισ. ευρώ
Μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης είναι η πρακτική αθέμιτου ανταγωνισμού που εφαρμόζει η Google, με αποτέλεσμα να της επιβληθεί πρόστιμο ύψους 2,42 δισ. ευρώ από την Ε.Ε. Η Google, αμερικανική πολυεθνική μηχανή αναζήτησης, που ειδικεύεται σε υπηρεσίες και προϊόντα τα οποία σχετίζονται με το Διαδίκτυο, έχει κριθεί ένοχη για παραβίαση των αντιμονοπωλιακών κανόνων της Ε.Ε.
Οπως κατέδειξε η έρευνα αγοράς από την ComScore το 2009, η Google κατέχει μερίδιο αγοράς 65,6%, καθιστώντας τη μη αμφισβητούμενη κορυφαία εταιρία στη συγκεκριμένη αγορά. Η εταιρία διαπιστώθηκε ότι διέπραξε κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της στην αγορά -όχι στην αγορά που κυριάρχησε, αλλά σε ξεχωριστή αγορά (υπηρεσίες σύγκρισης αγορών)- κι έτσι η Επιτροπή προειδοποίησε είτε να εγκαταλείψει την αντιανταγωνιστική πρακτική εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος (90 ημέρες μετά τις 27 Ιουνίου 2017) είτε θα αντιμετώπιζε χρηματικές ποινές έως και 5% του μέσου ημερήσιου κύκλου εργασιών της Alphabet, της μητρικής εταιρίας της Google.
Υποβάθμιση των ανταγωνιστών
Οπως δήλωσε η επίτροπος Μαργκρέτε Βεστάγκερ, παρότι η Google προσφέρει καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες που βελτιώνουν τον τρόπο ζωής των καταναλωτών, η στρατηγική που εφαρμόζει όσον αφορά την υπηρεσία σύγκρισης αγορών δεν περιορίστηκε στην καινοτομία και την ελκυστικότητά της αλλά ως μηχανή αναζήτησης προκάλεσε την υποβάθμιση των ανταγωνιστών της. Αυτή η συμπεριφορά είναι μια προφανής πρακτική, που στρεβλώνει τον ανταγωνισμό και στερεί τους Ευρωπαίους πολίτες από τη δυνατότητα επιλογής σε ένα περιβάλλον το οποίο υποστηρίζει την ποικιλία, τη διαφοροποίηση και την καινοτομία.
Οταν ένας καταναλωτής εισήγαγε ένα ερώτημα στη μηχανή αναζήτησης Google και δεδομένου ότι αυτό το ερώτημα συμπεριλήφθηκε στην υπηρεσία σύγκρισης αγορών, τότε η Google χρησιμοποίησε για να δείξει τα δικά της αποτελέσματα στην πρώτη θέση ή κοντά στην κορυφή των αποτελεσμάτων αναζήτησης. Με αυτόν τον τρόπο απέκτησε σημαντικό πλεονέκτημα σε βάρος των αντιπάλων της και εις βάρος των Ευρωπαίων καταναλωτών. Τελικά, το πρόστιμο που επιβλήθηκε στην εταιρία από την Επιτροπή ανέρχεται σε περίπου 2,42 ευρώ και υπολογίζεται με βάση την αξία των εσόδων της εταιρίας από την υπηρεσία σύγκρισης αγορών στις 13 χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), δηλαδή Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Ισπανία, Τσεχική Δημοκρατία, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Νορβηγία, Πολωνία και Σουηδία.
Για τη λήψη αυτής της απόφασης (27/6/17) η Επιτροπή συγκέντρωσε ένα ευρύ φάσμα στοιχείων, όπως τα εξής:
■ επικαιροποιημένα έγγραφα τόσο από την Google όσο και από άλλους παίκτες της αγοράς,
■ πολύ μεγάλο όγκο πραγματικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων 5,2 terabyte, πραγματικών αποτελεσμάτων αναζήτησης της Google (περίπου 1,7 δισεκατομμύρια αναζητήσεις),
■ πειράματα και έρευνες, ειδικότερα με την ανάλυση του αντικτύπου της θέσης στα αποτελέσματα αναζήτησης, στη συμπεριφορά των καταναλωτών και στα ποσοστά ενεργοποίησης με το ποντίκι,
■ οικονομικά δεδομένα και δεδομένα κίνησης.
Σε επικοινωνία που είχαμε με εκπρόσωπο της Google στην Ελλάδα μάς απάντησαν: «Εφαρμόζουμε ένα διορθωτικό μέτρο για να συμμορφωθούμε με την πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Παρέχουμε στις υπηρεσίες σύγκρισης αγορών την ίδια ευκαιρία να προβάλλουν διαφημίσεις αγορών από εμπόρους στις σελίδες αποτελεσμάτων αναζήτησης Google, όπως δίνουμε στην υπηρεσία Google Shopping. H υπηρεσία Google Shopping θα ανταγωνίζεται με ίσους όρους και θα λειτουργεί σαν να ήταν ξεχωριστή επιχείρηση, συμμετέχοντας στη δημοπρασία με τον ίδιο τρόπο όπως όλοι οι άλλοι».
Εντονες αντιδράσεις από Δουβλίνο – Λουξεμβούργο
Η ιρλανδική κυβέρνηση σε μια πρώτη αντίδραση χαρακτήρισε τις ενέργειες της Κομισιόν προς την Apple για να καταβάλει επιπλέον φορολογία ως «υπερβολικά απογοητευτικές». Η απόφαση δεν έχει ανασταλτική ισχύ, γι’ αυτό το Δουβλίνο οφείλει να ζητήσει τα χρήματα, ενώ η ίδια η Apple απείλησε με προσφυγή στη Δικαιοσύνη.
Είναι σαφές ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, που έχει πλήρη δικαιοδοσία για την εκδίκαση τέτοιων υποθέσεων, θα πρέπει να αποφασίσει οριστικά εάν τέτοιες φορολογικές ελαφρύνσεις είναι νομικά επιτρεπτές ή εάν πρόκειται πράγματι για απαγορευμένες κρυφές ενισχύσεις. Αλλά και το Λουξεμβούργο, που η οικονομία του ωφελείται από τέτοιες μεθόδους γιατί προσελκύει επιχειρηματικά μεγαθήρια, σκέπτεται σοβαρά να μη μείνει με δεμένα τα χέρια και να προσφύγει κατά της Κομισιόν.
Εκείνο που δεν παραδέχεται πάντως η Επιτροπή είναι ότι αντιμετωπίζει ιδιαίτερα αυστηρά αμερικανικούς κολοσσούς.
«Ελέγξαμε όλες τις αποφάσεις μας και δεν διαπιστώσαμε ότι μεροληπτήσαμε υπέρ κάποιου» λέει η Βεστάγκερ. «Πρέπει να εργαστούμε στο ίδιο πεδίο, πρόκειται για τον ανταγωνισμό στην Ευρώπη ανεξαρτήτως υπό ποια σημαία γίνεται και με ποιον ιδιοκτήτη».
Η «ψηφιακή οικονομία» θέτει τις νέες προκλήσεις
Το ερώτημα βέβαια που παραμένει δεν είναι κυρίως αν πληρώσουν οι έτσι και αλλιώς κερδοφόροι παγκόσμιοι τεχνολογικοί κολοσσοί τα «διόδια» του περάσματός τους από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Εκείνο που απασχολεί είναι αν στον ταχέως μεταβαλλόμενο και παγκοσμιοποιημένο κόσμο μπορούν να υπάρξουν νικητές ή ηττημένοι ή οι λύσεις μπορούν να βρεθούν μόνο μέσα από εθνικά πλαίσια αναφοράς.
Ιδιαίτερα σήμερα που η πολιτική οικονομική και κοινωνική ζωή είναι συνυφασμένες με διαδικασίες και εξελίξεις έξω από εθνικά πλαίσια και αναφορές.
Σε τελική ανάλυση όλα αυτά μπορεί να είναι κενά περιεχομένου στον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο της τεχνολογίας. Για παράδειγμα, οι εφαρμογές instant messaging έχουν ήδη γίνει πλατφόρμες για chatbots λειτουργώντας ως εναλλακτικά apps. Ενδεχομένως να πάρει πολλά χρόνια μέχρι να επιλυθεί η εν λόγω νομική διαμάχη, οπότε τα δεδομένα της αγοράς στο ενδιάμεσο να έχουν αλλάξει εντελώς.
Διαφορές
Χαρακτηριστικά μας έλεγε (διατηρώντας την ανωνυμία του) στέλεχος της Κομισιόν: «Είναι ένα ζήτημα που προέκυψε από ένα φορολογικό σύστημα που αφορά μια πολύ διαφορετική οικονομία. Μια οικονομία που δεν είχε υπ’ όψιν της αυτά που γνωρίζουμε σήμερα για τον ψηφιακό κόσμο.
Σήμερα είναι σημαντικό να απαντήσουμε πού δημιουργείται αξία στο ίντερνετ. Αυτή είναι μια από τις προκλήσεις της ψηφιοποίησης. Είναι επίσης ζήτημα δικαιοσύνης.
Για να λειτουργήσει σωστά και να αναπτυχθεί το ψηφιακό οικοσύστημα και οι συνεργασίες μέσα και έξω από την Ε.Ε., πρέπει να δημιουργηθεί μια φόρμα που να είναι επωφελής για όλους».
Μ.Η.Τ. 232120