Η ιατρική έχει το «αντίδοτο» για όσους ζητούν ευθανασία!

«Αν θεραπεύσεις τον πόνο, ο ασθενείς ανακτά την αξιοπρέπεια και τη θέληση για ζωή» λέει η αν. καθηγήτρια Αναισθησιολογίας Αθηνά Βαδαλούκα

Ρεπορτάζ
Ρίτα Μελά

Ο θάνατος του δημοσιογράφου Αλεξάνδρου Βέλιου έφερε για άλλη μια φορά στη δημοσιότητα το αμφιλεγόμενο θέμα της ευθανασίας, παρόλο που πολλοί υποστηρίζουν ότι οι ασθενείς τελικού σταδίου έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν τον τρόπο που θα πεθάνουν, για να μην υποφέρουν.
Ωστόσο τι συμβαίνει όταν αλλάξουν οι συνθήκες διαβίωσης του ασθενούς και δεν υποφέρει; Όταν βρεθεί σε ένα περιβάλλον που τον απαλλάσσει από τον πόνο του, του παρέχει ψυχολογική υποστήριξη και αισθανθεί ότι έχει ανακτήσει και πάλι την αξιοπρέπειά του και την αυτοπεποίθησή του;

«Τότε αλλάζει γνώμη και θέλει να ζήσει και να χαρεί όση ζωή του έχει απομείνει» εξηγεί στη «δημοκρατία» η δρ Αθηνά Βαδαλο`ύκα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αναισθησιολογίας, Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθύντρια Κέντρου Πόνου Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, ιδρύτρια του Κέντρου Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας της Α’ Αναισθησιολογικής Κλινικής του Αρεταίειου Νοσοκομείου και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας (ΠΑΡΗΣΥΑ).

«Φιλοσοφικά ο καθένας μας έχει δικαίωμα να αποφασίσει για τη ζωή ή τον θάνατό του. Η ΠΑΡΗΣΥΑ είναι εναντίον της ευθανασίας, γιατί η ιατρική μάς παρέχει τη δυνατότητα να απαλύνουμε τον πόνο του ασθενούς. Καθημερινά βλέπουμε καρκινοπαθείς, παραπληγικούς, ασθενείς που πάσχουν από χρόνιο πόνο, να παίρνουν τη θεραπεία τους, να σταματάει ο πόνος τους και να θέλουν να χαρούν τη ζωή».

Σύμφωνα με τη δρα Βαδαλούκα ο χρόνιος πόνος οδηγεί σε κατάθλιψη το 60% με 70% των ασθενών: «Τι θα κάνουμε με όλους αυτούς τους ανθρώπους όταν μας ζητήσουν να πεθάνουν; Θα τους κάνουμε ευθανασία;» αναρωτιέται, επικαλούμενη στη συνέχεια τον Ορκο του Ιπποκράτη.
Σημειώνεται ότι παλαιότερα πήγαιναν αρκετοί ασθενείς στο Ιατρείο Πόνο του Αρεταίειου Νοσοκομείου και ζητούσαν από τους γιατρούς να τους δώσουν ένα έγγραφο για να πάνε στην Ολλανδία να κάνουν ευθανασία. «Τους αναλαμβάναμε, σταματούσαν να υποφέρουν και δεν πήγαν ποτέ στην Ολλανδία» μας είπε η δρ Βαδαλούκα και συνεχίζει: «Θυμάμαι τη Δήμητρα, με καρκίνο του παχέος εντέρου, που μας ζήτησε να της κάνουμε ευθανασία. Της κάναμε μια παρεμβατική τεχνική, ανακουφίστηκε από τον πόνο και έζησε δύο χρόνια. Πήγε σε γάμους, σε βαφτίσια, χόρεψε. Ερχόταν και μας ευχαριστούσε».

Ποιο είναι όμως το προφίλ του ανθρώπου που συνήθως επιμένει στην ευθανασία; «Είναι συνήθως μοναχικοί άνθρωποι, που δεν έχουν οικογένεια ή φίλους για να τους συμπαρασταθούν. Ακόμα και αυτό το μικρό ποσοστό όμως, όταν βρίσκεται στο κατάλληλο περιβάλλον με το εξειδικευμένο προσωπικό που γνωρίζει πώς να τους χειριστεί, αλλάζει γνώμη».

Σημειώνεται ότι στη χώρα μας λειτουργούν περίπου 50 ιατρεία πόνου, τα περισσότερα στην Αθήνα, χωρίς το απαραίτητο προσωπικό – ψυχολόγους κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές, εναλλακτικούς θεραπευτές.
Επιπλέον δεν είναι θεσμοθετημένα, δεν υπάρχουν στους οργανισμούς των νοσοκομείων και η λειτουργία τους στηρίζεται αποκλειστικά στον εθελοντισμό του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.

Η βιομηχανία των κλινικών θανάτου και ποιες χώρες δίνουν «πράσινο»

Θάνατος -έγραφε ο υπαρξιστής Σαρτρ- είναι «η συνέχιση της ζωής χωρίς εμένα». Δηλαδή, μια «διακοπή τού Εγώ» μέσα σε έναν κόσμο που συνεχίζει να υπάρχει. Η ευθανασία, όμως, εμπεριέχει εξ ορισμού μια αντίφαση: πώς μπορεί η «εθελούσια παράδοση του ανθρώπου στην ανυπαρξία» να χρωματίζεται θετικά (ευ-θνήσκειν);

Κάθε πολιτισμός και θρησκεία ύφαιναν ανέκαθεν τη δική τους μυθολογία για να διαχειριστούν το «αναπόδραστο του θανάτου», αφήνοντας την τελευταία λέξη στους ποινικούς νομοθέτες. Πόσο διαφέρει η έννοια του τέλους και, κατ’ επέκταση, ο τρόπος «εξόδου από τη ζωή» μέσα στον χώρο και τον χρόνο; Σε ποια σημεία της υδρογείου είναι νόμιμη η ευθανασία, ένα από τα μείζονα βιοηθικά ζητήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα από την αρχαιότητα;
Αν αυτό που δίνει νόημα στη ζωή δίνει νόημα και στον θάνατο, όπως έγραφε ο Σαν Εξιπερί -ο συγγραφέας του «Μικρού Πρίγκιπα»-, τότε η κουλτούρα θανάτου μάλλον αντανακλά μια κουλτούρα ζωής – από τα εθιμοτυπικά γύρω από αυτόν μέχρι τους νόμους, από την απαγόρευση μέχρι τη βιομηχανία που θησαυρίζει μέσα από το δυσβάσταχτο της ανθρώπινης οδύνης. Ο νόμος βλέπει, εξάλλου, σχεδόν πάντα την ευθανασία ως υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
Ομως, η νομική σχέση του ανθρώπου με τον θάνατο διαφοροποιείται ανάλογα με το σημείο όπου θα ακουμπήσει ο δείκτης στο γύρισμα της σφαίρας.

Σε ποια ευρωπαϊκά κράτη κατοχυρώνεται νομικά το δικαίωμα στην ευθανασία; Ποιες πολιτείες δείχνουν απλά ανοχή στην επιλογή μιας «ανώδυνης διαφυγής από τη ζωή και τον πόνο»; Ποια κράτη απαγορεύουν ρητά την ελευθερία να ζεις και να πεθαίνεις όπως επιβάλλει η προσωπική ηθική σου; Κατά πόσο είναι νόμιμος ο «τουρισμός θανάτου»; Μήπως οι κλινικές ευθανασίας δεν είναι παρά μη ελεγχόμενα χρυσωρυχεία;

Στην Ελβετία κυκλοφορούν μπροσούρες «εθελούσιας εξόδου από τη ζωή», με την κλινική «Dignitas» -και άλλες πέντε- να υπηρετούν τόσο το «δικαίωμα στην αξιοπρέπεια» όσο και τον «τουρισμό θανάτου».
Η Γαλλία είναι ένα από τα κράτη που δείχνουν ανοχή στην ευθανασία. «Στη Γαλλία δεν μιλάμε για ευθανασία, ούτε για υποβοηθούμενο θάνατο, αλλά για “συνοδεία στο τέλος της ζωής”». Αυτή είναι η φράση-κοινός παρονομαστής όλων των θεραπόντων γιατρών στα γαλλικά νοσοκομεία. Μετά τον νόμο Leonetti, που αφορά τους ανιάτα πάσχοντες, ο γαλλικός κώδικας δημόσιας υγείας προβλέπει τη δυνατότητα «συντόμευσης των οδυνών».

Το Βέλγιο έχει αποποινικοποιήσει την ευθανασία «όταν η πράξη διενεργείται από έναν τρίτο, που θέτει τέλος στη ζωή ενός ανθρώπου που τον αποζητά». Στο Λουξεμβούργο η ευθανασία είναι νόμιμη από το 2009, ενώ στην Ολλανδία από το 2001.
Υπάρχουν κράτη που το δίκαιό τους καταδικάζει την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου, έστω και από οίκτο, όπως ενδεικτικά η Ελλάδα, η Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία, όπου κάτι τέτοιο θεωρείται έγκλημα.
Στον Καναδά η νομοθεσία είναι εξαιρετικά αυστηρή, ενώ στις ΗΠΑ, παρόλο που η υποβοηθούμενη αυτοκτονία απαγορεύεται σε επίπεδο κράτους, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όπως η πολιτεία του Ορεγκον, όπου δεν είναι παράνομη. Στην Ιαπωνία είναι νόμιμη από το 1962, αρκεί να εφαρμόζεται από γιατρό και με ηθικά σωστό τρόπο.

Στη Σκανδιναβία

Κάποιες χώρες βρίσκονται στο «μεταίχμιο», όπως η Σουηδία, που απλά «ανέχεται» την υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Η Νορβηγία, από την άλλη, εξουσιοδοτεί μονάχα την «παθητική ευθανασία», δηλαδή το δικαίωμα ενός οικείου να αποφασίσει το τέλος της ζωής ενός ασθενούς που δεν είναι πια σε θέση να αποφασίσει για τον εαυτό του.
Υπάρχουν, άραγε, τόποι όπου η σχέση του ανθρώπου με τον θάνατο είναι μόνο προσωπική υπόθεση και άρα εκτός δικαίου;

Στην Ινδία υπάρχουν πολιτισμικές-θρησκευτικές φυλές που έχουν παράδοση στην παθητική ευθανασία, όπως για παράδειγμα οι Jains, που αποφασίζουν τον θάνατό τους με ενθουσιασμό, προσδοκώντας τη νέα ζωή.
Σύμφωνα με κείμενα της αρχαίας ελληνικής περιόδου η ευθανασία υπήρχε κατά την αρχαιότητα ως αντίδοτο στα γηρατειά και στον πόνο.

Τα ζήτημα επανήλθε στη σύγχρονη Ελλάδα μέσα από τον μιντιακό αγώνα του πρώτου Ελληνα που διεκδίκησε δημοσίως το δικαίωμα στην ευθανασία. Ο νόμος αναμένεται να αναθεωρηθεί στη χώρα μας, όπως υποστήριξε ο Γιώργος Κατρούγκαλος, στην παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξανδρου Βέλιου «Εγώ και ο θάνατός μου», όπου ο αντικομφορμιστής δημοσιογράφος ανακοίνωσε το επερχόμενο τέλος του.

Εχει παρατηρηθεί ότι, όταν μειώνεται το θρησκευτικό αίσθημα, η υποστήριξη στην ευθανασία αυξάνεται, ενώ συνήθως ισχύει και το αντίστροφο. Ισως γιατί η θρησκευτική -και όχι μόνο- πίστη κάνει τους ανθρώπους να βλέπουν τη ζωή σαν ένα δώρο για το οποίο αξίζει να αγωνιστούν μέχρι θανάτου. Οταν παύει να υπάρχει, μάλλον το θεμελιωδέστερο ανθρώπινο δικαίωμα παύει να είναι η ίδια η ζωή και γίνεται πια η δυνατότητα επιλογής της στιγμής που θα μπει «η τελεία στο τέλος της πρότασης».
Δήμητρα Αθανασοπούλου

Η άποψη της ψυχιατρικής και… των αγορών

Με ποια κριτήρια μπορεί κάποιος να αξιολογήσει και, κατ’ επέκταση, να ικανοποιήσει το αίτημα θανάτου ενός πάσχοντος; Πώς μπορεί κανείς να εξασφαλίσει ότι η απόφαση «εθελούσιας εξόδου» ενός ανθρώπου από τη ζωή λαμβάνεται υπό καθεστώς πλήρους ψυχικής και πνευματικής νηφαλιότητας;

Ο ψυχίατρος Βασίλειος Κονταξάκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών με πλούσια εμπειρία και βιβλιογραφία στις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, μας εξηγεί ότι «ο Βέλιος άνοιξε τον δρόμο για μια συζήτηση για ένα θέμα που δεν μπορούμε να αποφύγουμε. Αν αποφασιστεί, όμως, οι δικλίδες ασφαλείας θα πρέπει να είναι αυστηρές. Να είμαστε, δηλαδή, σίγουροι ότι δεν είναι αναστρέψιμη η κατάσταση και πως ο ασθενής έχει πνευματική διαύγεια και δεν πάσχει από κατάθλιψη. Γιατί γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη οδηγεί στην αυτοχειρία», υποβοηθούμενη και μη.
Γιατί απορρίπτεται από τα περισσότερα νομικά συστήματα; «Υπάρχουν κράτη που έχουν νομιμοποιήσει την ευθανασία, γιατί υπάρχει το ζήτημα της αυτονομίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος όμως είναι κοινωνικό ον και οι επιπτώσεις κάθε πράξης του έχουν επιπτώσεις στο μικροπεριβάλλον του».

Οσο για την οικονομική διάσταση του βιοηθικού ζητήματος που έθιξε ο Βέλιος, λέγοντας πως «οι νόμοι γύρω από την ευθανασία θα αναθεωρηθούν σε κάθε περίπτωση από τις αγορές, οι οποίες ρυθμίζουν τη ζωή μας, όπως και τον θάνατό μας, με αποτέλεσμα η ευθανασία να προπαγανδιστεί σύντομα ως όρος βιωσιμότητας του κοινωνικού κράτους», ο καθηγητής συμμερίζεται αυτή την άποψη, αναφέροντας ότι «η Πολιτεία δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής και η οικονομία λέει πως θα καταστραφεί το κοινωνικό οικοδόμημα».

Δημητριάδος Ιγνάτιος: «Δεν έχουμε δικαίωμα να ορίζουμε το τέλος μας»

Πιστή στις θεμελιώδεις αρχές της χριστιανικής θρησκείας, που αντιμετωπίζει την ανθρώπινη ζωή ως δώρο Θεού, παραμένει η Εκκλησία της Ελλάδος, απορρίπτοντας κάθε μορφή ευθανασίας ως αμαρτία. «Η Εκκλησία υπερασπίζεται αυτό το δώρο, από τη στιγμή της σύλληψης έως την τελευταία πνοή του ανθρώπου» λέει στη «δημοκρατία» ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου, μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού Ιγνάτιος, με αφορμή τη δημόσια συζήτηση που πυροδότησε η απόφαση του 63χρονου δημοσιογράφου Αλέξανδρου Βέλιου να φύγει από τη ζωή, έπειτα από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο, με τη μέθοδο της μη υποβοηθούμενης ευθανασίας.

Παραπέμποντας σε παλαιότερες τοποθετήσεις της Ιεράς Συνόδου για το ζήτημα της ευθανασίας, ο μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού αναφέρει ότι, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο και τις αρχές του χριστιανισμού, η ανθρώπινη ζωή βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια του Θεού. «Δεν κάνουμε τίποτε για να την αποκτήσουμε, επομένως δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να αποφασίσουμε για το τέλος μας ή για το τέλος ενός άλλου ανθρώπου. Αυτήν τη φορά, το ζήτημα της ευθανασίας ήρθε στο προσκήνιο με αφορμή την απόφαση ενός ανθρώπου που είχε διακηρύξει την αθεΐα του. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις, το συγκεκριμένο θέμα επιστρέφει στην επικαιρότητα για λόγους όπως η… οικονομία της ιατρικής. Η επιμήκυνση της ζωής ενός ασθενούς θεωρείται κάποιες φορές πρόβλημα. Αλήθεια, όμως, ποιος μπορεί να αποφασίσει ποια είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής; Ποιος μπορεί τελικά να την κοστολογήσει;» σημειώνει ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου.

Αναφερόμενος στους ασθενείς που βασανίζονται από σοβαρές ασθένειες, με οξύτατους πόνους και προδιαγεγραμμένη κατάληξη (θάνατος), ο μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού φέρνει ως παράδειγμα τη στάση χιλιάδων συνανθρώπων μας, οι οποίοι υπομένουν τη «σκληρή δοκιμασία» και αναζητούν τη «λύτρωση» στον λόγο του Θεού. «Σε αυτές τις περιπτώσεις, την απάντηση δίνει η ίδια η ζωή. Αποδεικνύεται καθημερινά ότι οι άνθρωποι της πίστεως έχουν την καρτερία, βρίσκουν τη δύναμη να μεταμορφωθούν ψυχικά και να έρθουν πιο κοντά στον Θεό. Συναντάμε συνεχώς τέτοια παραδείγματα πιστών, απλούς ανθρώπους που δεν υποκύπτουν στον πόνο, στις αρνητικές σκέψεις και στην απελπισία, καθώς και μοναχούς από το Αγιο Ορος που αρνούνται να υποβληθούν σε οποιαδήποτε θεραπεία για να μην εγκαταλείψουν το μοναστήρι τους» καταλήγει ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου.

Γερ. Κόντος