Ο κρυμμένος θησαυρός στον βυθό της Γυάρου

{Από το περιοδικό «δ» που κυκλοφορεί με την «κυριακάτικη δημοκρατία»}

Στα ανοιχτά της Γυάρου ένα ξύλινο παραδοσιακό καΐκι «φορτωμένο» με όργανα και υπολογιστές ξεπροβάλλει στον ορίζοντα. Ο ήλιος φωτίζει δειλά δειλά τον ουρανό και η θάλασσα είναι λάδι. Οι ερευνητές τσεκάρουν τις «πλεξούδες» των καλωδίων που έχουν τυλίξει το σκάφος προτού δώσουν το έναυσμα για την έναρξη της έρευνας. Τα υποβρύχια «μάτια» των οργάνων που είναι έτοιμα να βουτήξουν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας θα δώσουν νέες πληροφορίες για μια ανεξερεύνητη περιοχή. Το συναρπαστικό ταξίδι στα υποβρύχια μονοπάτια του «νησιού της εξορίας» έχει μόλις αρχίσει.

Υστερα από δύο εβδομάδες συστηματικής χαρτογράφησης και έξι μήνες συλλογής και λεπτομερούς επεξεργασίας των δεδομένων, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις προσδοκίες των επιστημόνων. Η θαλάσσια περιοχή της Γυάρου κρύβει έναν ανεκτίμητο οικολογικό θησαυρό. Η ομάδα του εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ερευνώντας μια έκταση συνολικού εμβαδού 57,3 τετραγωνικών χιλιομέτρων, διαπίστωσε ότι περισσότερα από 24 τετραγωνικά χιλιόμετρα καλύπτονται από οικοτόπους έντονης ποικιλομορφίας και μεγάλης οικολογικής αξίας.

Θαλάσσιος πλούτος

Τα δεδομένα αυτά ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια της επιστημονικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε το περασμένο καλοκαίρι στο πλαίσιο του προγράμματος «Κυκλάδες Life», του οποίου συντονιστής είναι το WWF Ελλάς.

«Είναι εξαιρετικός ο θαλάσσιος πλούτος που υπάρχει στον βυθό της Γυάρου και αυτό αποτελεί μια εξαιρετική αντίφαση. Ενώ το νησί είναι πάρα πολύ ξερό, ακατοίκητο, με μια μεγάλη ιστορική βαρύτητα, κάτω από το νερό υπάρχει ένα εξαιρετικό περιβάλλον, γεμάτο υγεία, το οποίο σφύζει από ζωή» λέει στη «δημοκρατία» ο καθηγητής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών και συντονιστής της έρευνας Γιώργος Παπαθεοδώρου. Για την αποτύπωση του βυθού οι ερευνητές επιστράτευσαν τον «Αγιο Γεώργιο», ένα καΐκι το οποίο έχει εγκαταλείψει την αλιεία και έχει μετατραπεί για τις ανάγκες της επιστημονικής κοινότητας σε ένα πλωτό εργαστήριο. Οπως αναφέρει ο κ. Παπαθεοδώρου, «ήταν ένα αρκετά δύσκολο εγχείρημα, στο οποίο χρησιμοποιήσαμε όλη την τεχνολογία αιχμής που υπάρχει όσον αφορά τη χαρτογράφηση του θαλάσσιου πυθμένα».

Οι δύτες-ερευνητές έριχναν τις πρώτες βουτιές νωρίς το πρωί. Το σούρουπο η έρευνα σταματούσε και άρχιζε ξανά την επόμενη ημέρα. Ολα τα μηχανήματα που σάρωναν τον βυθό της Γυάρου (βυθόμετρο, υποβρύχια κάμερα, τομογράφος υποδομής πυθμένα κ.ά.) μετέφεραν τα δεδομένα σε υπολογιστές και λάπτοπ, που είχαν στηθεί μέσα στο καΐκι. Οι ερευνητές που παρακολουθούσαν τις οθόνες έβλεπαν να «ξετυλίγεται» μπροστά τους ένας παράδεισος βιοποικιλότητας, αποτελούμενος από μεγάλες εκτάσεις φυκιάδας (ή λιβάδια Ποσειδωνίας) του μοναδικού φυτού της θάλασσας που απαντάται μόνο στη Μεσόγειο και πυκνούς κοραλλιογενείς σχηματισμούς (τραγάνες). Πρόκειται για δύο οικοτόπους, που μαρτυρούν την υγεία του παράκτιου περιβάλλοντος και παρέχουν καταφύγιο σε πολλά είδη ψαριών.

Σύμφωνα με τον κ. Παπαθεοδώρου, τα λιβάδια ποσειδωνίας έχουν μελετηθεί σε κάποιο βαθμό, αλλά το μεγαλύτερο μέρος τους παραμένει αχαρτογράφητο και η ακριβής έκταση και κατανομή τους παραμένει άγνωστη. «Σε ό,τι αφορά τις τραγάνες», προσθέτει ο ίδιος, «γνωρίζουμε ότι στο Αιγαίο φιλοξενούνται οι μεγαλύτεροι σχηματισμοί στη Μεσόγειο, αλλά ένα πολύ μικρό μέρος τους έχει χαρτογραφηθεί».

Το πάρκο

Η ενδελεχής έρευνα και η γνώση των χαρακτηριστικών του βυθού της Γυάρου κρίθηκαν απαραίτητες, καθώς η WWF επιδιώκει τη δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου στην περιοχή και τη θεσμοθέτηση μέτρων προστασίας του. «Για πρώτη φορά καταγράφεται σε τόσο μεγάλη μορφή και τόσο συστηματικά ο βυθός της Γυάρου. Θεωρώ ότι αυτή η δουλειά θα αποτελέσει έναν μπούσουλα για παρόμοιες έρευνες που θα γίνουν στο Αιγαίο» καταλήγει ο κ. Παπαθεοδώρου.
Το πρόγραμμα «Κυκλάδες Life» χρηματοδοτείται από την Ε.Ε., ξεκίνησε το 2013 και θα ολοκληρωθεί το 2017. Στόχο έχει τη δημιουργία μιας θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής γύρω από την περιοχή Natura της Γυάρου και τη στήριξη της αλιευτικής δραστηριότητας και των τοπικών οικονομιών των νησιών της Σύρου και της Ανδρου. Eχει συντονιστή το WWF Ελλάς και εταίρους το υπουργείο Περιβάλλοντος, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, τη MΟm (Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας) και το ιταλικό ινστιτούτο Tethys.

Πολίτιμο οικοσύστημα

Η ποσειδωνία -οι ψαράδες την αποκαλούν φυκιάδα- είναι ένα θαλάσσιο φυτό το οποίο μετατρέπει τους μονότονους αμμώδεις βυθούς σε καταπράσινες οάσεις ζωής. Αποτελεί σημαντική πηγή τροφής για πολλούς θαλάσσιους οργανισμούς, όπως οι χελώνες και οι αχινοί, και καταφύγιο για μεγάλο αριθμό απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών (κοράλλια, αχινοί, σφουγγάρια κ.ά.). Στα λιβάδια της αναπαράγονται περισσότερα από 80 είδη ψαριών. Η ποσειδωνία δεσμεύει μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, τροφοδοτεί τα νερά και την ατμόσφαιρα με οξυγόνο και απλώνουν δίχτυ προστασίας στον βυθό και στις ακτές, «μπλοκάροντας» τη διάβρωσή τους. Τα αναχώματα που χτίζουν οι ρίζες της, σε συνδυασμό με το πυκνό και ανθεκτικό φύλλωμά της, λειτουργούν ως φυσικός κυματοθραύστης. Η ποσειδωνία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς βιοδείκτες για την εκτίμηση της ποιότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Η αποικία με τα πουλιά,οι φώκιες και τα ασπόνδυλα

Μολονότι ο ακριβής ρόλος της τραγάνας στη Μεσόγειο δεν έχει μελετηθεί ενδελεχώς, έρευνες στον Ατλαντικό έχουν δείξει ότι παρέχει τροφή σε ασπόνδυλα, όπως χτένια, αχινοί και αστερίες, και σε νεαρούς μπακαλιάρους. Οι τραγάνες συνιστούν περιζήτητα αλιευτικά πεδία για είδη σημαντικής εμπορικής αξίας, όπως ο αστακός, η συναγρίδα, η στήρα, ο μπαλάς, το φαγκρί, το λυθρίνι, το μπαρμπούνι, η σκορπίνα κ.ά. Δεδομένων των οριακών συνθηκών φωτός στις οποίες διαβιούν, είναι εξαιρετικά ευάλωτες στη ρύπανση (π.χ. αστικά λύματα, ιχθυοκαλλιέργειες) και κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα που άμεσα ή έμμεσα αυξάνει τη «θολούρα» του νερού. Από την άλλη, στις απρόσιτες παραλίες της Γυάρου και τις «απότομες» σπηλιές του νησιού ζει και αναπαράγεται ένας από τους σημαντικότερους πληθυσμούς μεσογειακής φώκιας μονάχους μονάχους στην ανατολική Μεσόγειο. Εκτός από φώκιες, η Γυάρος «φιλοξενεί» αγριοκάτσικα, φίδια, γεράκια, αετούς και θαλασσοπούλια. Οι ερευνητές, μάλιστα, που εργάζονται στο πλαίσιο του προγράμματος «Κυκλάδες Life» έμειναν έκπληκτοι, όταν «ξετρύπωσαν» τον περασμένο Ιούλιο μία τεράστια «αποικία» με περίπου 2.000 θαλασσοπούλια Puffinus yelkouan, τεκμηριώνοντας και τον ορνιθολογικό πλούτο του νησιού.

 Στάθης Βασιλόπουλος