Στον χορό της ύφεσης στροβιλίζεται πλέον η Ρωσία, μιας ύφεσης με ορίζοντα διετίας, που επιδεινώνεται με τις κυρώσεις – και κυρίως την κάθετη πτώση της τιμής του πετρελαίου. Μέσα σε αυτό το κλίμα, όλοι δείχνουν να ανακουφίζονται που ένα πανάκριβο σχέδιο, αυτό του αγωγού φυσικού αερίου South Stream, ακυρώθηκε από τη ρωσική πλευρά (εξαιτίας, λένε πολλοί, της στάσης των Βρυξελλών, που μεταχειρίστηκε το ρωσικό φυσικό αέριο με διαφορετικά μέτρα και σταθμά απ’ ό,τι, π.χ., αυτό του Αζερμπαϊτζάν), απαλλάσσοντας και την Ευρώπη από τη δική της συμμετοχή.
Η Ρωσία στράφηκε άμεσα προς την Τουρκία, απειλώντας να μεταβάλει τις ισορροπίες στον ενεργειακό χάρτη και περνώντας το φυσικό της αέριο νοτιότερα, μέσω Τουρκίας και Ελλάδας. Με την κατάσταση της ρωσικής οικονομίας οι εξελίξεις παραμένουν ρευστές, όμως όλα δείχνουν ότι μεγάλος κερδισμένος από την ακύρωση του South Stream είναι η Τουρκία. Μεγάλος χαμένος, οι ανάγκες της Ευρώπης σε φυσικό αέριο.
Η «κυριακάτικη δημοκρατία» μίλησε με αναλυτές για ενεργειακά θέματα και δημοσιογράφους από τις χώρες απ’ όπου θα περνούσε ο αγωγός, οι περισσότεροι από τους οποίους έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για τις μελλοντικές ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης, επισημαίνοντας ότι η Ευρώπη δεν διαθέτει την ενεργειακή επάρκεια που ευαγγελίζεται και ότι, τα επόμενα χρόνια, μετά μάλιστα και τη λήξη της σύμβασης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας το 2019, οπότε η Ρωσία ενδεχομένως να εγκαταλείψει αυτή την προβληματική διαδρομή, οι ενεργειακές ανάγκες της θα χτυπήσουν κόκκινο.
Μάλιστα, μετά την ακύρωση του South Stream, το κόστος κατασκευής του οποίου προηγουμένως θα μοιράζονταν κατά το ήμισυ με την Gazprom, ενδεχομένως τα κράτη-μέλη να κληθούν να αναλάβουν μόνα τους τη διανομή του φυσικού αερίου από την Τουρκία. Αυτό επιβεβαιώνει και ο Μιχαήλ Κορτσέμκιν, με θητεία χρόνων στη θέση του αναλυτή στο υπουργείο Φυσικού Αερίου της ΕΣΣΔ, ιδρυτής της συμβουλευτικής East European Gas Analysis, με πελάτες όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και όλες οι μεγαλύτερες πετρελαϊκές του πλανήτη. Οπως αναφέρει, με την ύφεση «η Gazprom έχει επισήμως εγκαταλείψει τον στόχο να ελέγχει όλη την αλυσίδα από την παραγωγή αερίου έως τους Ευρωπαίους καταναλωτές».
Το ρεπορτάζ δείχνει ακόμη ότι, μετά την απόφαση του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να στραφεί προς την Τουρκία υπογράφοντας μαζί της μνημόνιο συνεργασίας για τον νέο αγωγό,
αλλάζουν οι γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή, με τη Ρωσία να αρχίζει να εμφανίζει πλέον πιο υποστηρικτική στάση στις θέσεις της Τουρκίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, όπως στο φλέγον για εμάς Κυπριακό. Από την άλλη, στην Ελλάδα δίνεται η ευκαιρία να μετατραπεί σε μελλοντικό ενεργειακό κόμβο. «Με μία όμως προϋπόθεση», επισημαίνει ο κ. Δημοσθένης Φλώρος, γεωπολιτικός και οικονομικός αναλυτής, που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια, «ότι η Αθήνα θα κάνει, όσο το γρηγορότερο, μία συμφωνία με την Αγκυρα για να μεταφερθεί το μεθάνιο του καινούργιου αγωγού μέχρι τα ελληνικά σύνορα».
Σύμφωνα με τον κ. Φλώρο, «μπορούμε να καταλάβουμε ότι, αφού φτάνει μέχρι την Τουρκία, ό,τι θα αφορά τις εγκαταστάσεις στην Ευρώπη θα είναι δικό μας θέμα (της Ευρώπης), όχι των Ρώσων». Αλλά ακόμη και στην περίπτωση που η Ρωσία αποφάσιζε να πάρει μέρος στη διανομή του αερίου, δεν θα μπορούσε να το πράξει, εξαιτίας του «αγκαθιού» της τρίτης οδηγίας του λεγόμενου «Τρίτου Πακέτου Ενέργειας», που προβλέπει διαχωρισμό των διαχειριστών των συστημάτων μεταφοράς ενέργειας από τους παραγωγούς της. Η Ε.Ε. εξαίρεσε από την οδηγία το Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία όμως στην περίπτωση του South Stream δεν μπήκε καν στον κόπο να αιτηθεί εξαίρεση. Για τον κ. Φλώρο, όμως, προκύπτει ακόμη ένα πρόβλημα από την ακύρωση του South Stream: Ακόμη και αν παραμείνει ενεργό μελλοντικά το δίκτυο της Ουκρανίας, «το ουκρανικό σύστημα υποδομών του αερίου έχει ανάγκη από συντήρηση και ανανέωση, που κοστίζουν 19,5 δισεκατομμύρια δολάρια».
Διαπραγματεύσεις
«Η Τουρκία βρίσκεται σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση από τη Ρωσία» στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας για έναν νέο αγωγό, επισημαίνει ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Moscow Times» Αλεξάντερ Πάνιν, καθώς έχει ήδη κατασκευάσει το μεγαλύτερο τμήμα του αγωγού εντός της Ρωσίας και επιδιώκει να συνεχίσει το πρότζεκτ. Ταυτόχρονα, όμως, «το θέμα της κατασκευής ενός νέου αγωγού μέσω Τουρκίας εμφανίζεται προβληματικό. Το μνημόνιο συνεργασίας είναι περισσότερο ένα πολιτικό κείμενο, που λέει προς την Ευρώπη “αν δεν θέλεις το αέριο, θα πάμε στην Τουρκία”. Ενα κείμενο που δεν αναφέρει ούτε επενδυτές ούτε χρήματα, τίποτε συγκεκριμένο». Μάλιστα, ο Μιχαήλ Κορτσέμκιν, επικεφαλής της συμβουλευτικής East European Gas Analysis, υποστηρίζει ότι η ρωσική πλευρά απλά δεν διαθέτει χρήματα, εξαιτίας και των κυρώσεων, ώστε να προχωρήσει με τον τουρκικό αγωγό. Πόσο μάλλον που η ρωσική πλευρά έχει ανοιχτή και μία δεύτερη ακριβή συμφωνία, για τη μεταφορά φυσικού αερίου προς την Κίνα.
Ομως και οι υπόλοιπες εναλλακτικές διαδρομές του φυσικού αερίου προς την Ευρώπη δεν δείχνουν επαρκείς. «Κάθε χρόνο», επισημαίνει ο κ. Φλώρος, «η νότια Ευρώπη, τα Βαλκάνια και η Τουρκία έχουν ανάγκη από 500 δισεκατομμύρια κυβικά μεθανίου. Το Αζερμπαϊτζάν με το κοίτασμα του Σαχ Ντενίχ (το οποίο θα φέρει στην Ευρώπη ο αγωγός ΤΑΡ) μπορεί να μας δώσει 16-18 δισεκατομμύρια κυβικά μεθανίου τον χρόνο». Οσο για τον σχεδιαζόμενο αγωγό ανατολικής Μεσογείου, με τη συνεργασία Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας και Ιταλίας, ο Αρνο Μπέρεντς, εμπειρογνώμων σε θέματα ενέργειας του Κέντρου Σπουδών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, με προηγούμενη θητεία στο γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών και στην Κομισιόν, είπε στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ότι «είναι λιγάκι δύσκολο» να πραγματοποιηθεί, αφού αντιμετωπίζει πολλά οικονομικά θέματα.
Μυρτώ Μπούτση
Μ.Η.Τ. 232120