Διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας (CNRS) και το Αστεροσκοπείο της Μεντόν στο Παρίσι, η αστροφυσικός Αθηνά Κουστένη συντονίζει διαστημικές αποστολές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της NASA και πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια «αποκρυπτογράφησης» των μυστικών του πλανήτη Κρόνου και των δορυφόρων του, Τιτάνα και Εγκέλαδου.
Γεννημένη στην Αθήνα, με καταγωγή από την Αρκαδία, έφυγε το 1980 για να σπουδάσει Φυσική και Αγγλική Φιλολογία στη Γαλλία. «Οταν ανακοίνωσα στους γονείς μου ότι ήθελα να γίνω αστρονόμος, προσπάθησαν να με μεταπείσουν. Τελικά, ο πατέρας μου με άφησε να ακολουθήσω το χόμπι μου, με την προϋπόθεση ότι θα σπούδαζα και αγγλική φιλολογία, που θα μου εξασφάλιζε κάποια μέρα οικονομικές απολαβές».
Σπούδασε συγχρόνως στα πανεπιστήμια VI (Pierre et Marie Curie) και III (Sorbonne), έκανε μεταπτυχιακά στην Αστροφυσική και την Αγγλική Λογοτεχνία και το 1989 τελείωσε το διδακτορικό της στην Αστροφυσική και τη Διαστημική Τεχνολογία. «Είχα συγγράψει περίπου 250 σελίδες της διατριβής μου στην Αγγλική Φιλολογία πριν την εγκαταλείψω οριστικά, αυτή τη φορά και με τις ευλογίες του πατέρα μου. Η υποτροφία που πήρα για τη δουλειά μου στο Αστεροσκοπείο του Παρισιού μού επέτρεψε να ακολουθήσω την επαγγελματική πορεία που ήθελα και να πάρω μια πρώτη ιδέα για τον Τιτάνα».
Η εκτόξευση του Cassini-Huygens τον Οκτώβριο του 1997, του πρώτου διαστημοπλοίου που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο, παραμένει η πιο συναρπαστική στιγμή της καριέρας της. «Μας πρόσφερε μια σπουδαία περιπέτεια και την ανακάλυψη ενός νέου κόσμου». Επειτα από ένα μεγάλο διαπλανητικό ταξίδι, το 2005, το Huygens προσεδαφίστηκε στον Τιτάνα και άρχισε να στέλνει πληροφορίες στη Γη. «Ο Τιτάνας έχει πολλές και εντυπωσιακές ομοιότητες με τον πλανήτη μας. Για παράδειγμα η ατμόσφαιρα αζώτου, στην οποία παρατηρούμε το μεθάνιο να διανύει έναν κύκλο αντίστοιχο με εκείνον του νερού. Η μελέτη της ατμοσφαιρικής δομής του Τιτάνα συμβάλλει στην παγκόσμια έρευνα για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου στη Γη».
Η αποστολή Cassini-Huygens «τροφοδότησε» την επιστημονική συζήτηση με περίπου 70.000 άρθρα για τον Κρόνο και τους δορυφόρους του. «Ο Κρόνος είναι ένας θαυμάσιος νέος κόσμος με δορυφόρους που παρουσιάζουν ακραίες καταστάσεις. Η ατμόσφαιρα του Τιτάνα θυμίζει την πρωτόγονη ατμόσφαιρα της Γης. Και η γνώση που έχουμε αποκτήσει ως τώρα για τη θερμοκρασία, την πίεση και τη φύση της επιφάνειάς του μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την αρχή και την εξέλιξη της ζωής».
Αυτή την περίοδο, η ομάδα της κυρίας Κουστένη μελετάει το έδαφος και την ατμόσφαιρα του Τιτάνα και αναζητά περιοχές ιδανικές για προσεδάφιση, για μελλοντικές διαστημικές αποστολές. «Σχεδιάζουμε την κατασκευή αυτόνομων μικρών ρομποτικών οχημάτων που θα μελετήσουν κάποια λίμνη και θα διεισδύσουν στο ρευστό υλικό από το οποίο αποτελείται. Μελετάμε επίσης τον Εγκέλαδο με τα κρυοηφαίστειά του, που τοποθετούν την ύπαρξη νερού στο ηλιακό μας σύστημα πολύ μακρύτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε ως τώρα. Και προετοιμάζουμε μια παράτολμη επιστροφή στους δύο δορυφόρους του Κρόνου, με αερόστατο και διαστημόπλοιο».
Τίτλοι, θέσεις και διακρίσεις
Πρόεδρος της ομάδας Ηλιακού Συστήματος και Εξερεύνησης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA)
Πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Μετεωρολογικών και Ατμοσφαιρικών Επιστημών
Πρόεδρος της Πλανητικής Επιστήμης στην Ευρωπαϊκή Ενωση Γεωεπιστημών (EGU)
Γενική Γραμματέας της Εταιρίας Πλανητικών Επιστημών (DPS)
Μέλος της Διεθνούς Αστρονομικής Ενωσης
Μέλος της Γαλλικής Ενωσης Αστρονομίας
Εχει τιμηθεί από τη NASA και την ESA και έχει παρουσιάσει περισσότερες από 150 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες σε περιοδικά, διεθνή συνέδρια και ειδικούς συλλογικούς τόμους.
Η διεθνής αστρονομική κοινότητα έδωσε το όνομά της σε αστεροειδή που ανακαλύφθηκε το 2000.
Η γραφειοκρατία εμποδίζει καλές συνεργασίες
Παρά την αρνητική δημοσιότητα που «εκπέμπει» τον τελευταίο χρόνο η χώρα μας, η κυρία Κουστένη διαπιστώνει ότι η στάση των Γάλλων απέναντι στην Ελλάδα και τον πολιτισμό της δεν έχει αλλάξει. «Μου μιλούν με σεβασμό για την αρχαία Ελλάδα και με θαυμασμό για τα νησιά και τον τουρισμό μας. Ως λαός έχουμε πολλές δυνατότητες. Για παράδειγμα, τα ελληνικά πανεπιστήμια κάνουν θαύματα σε διάφορους τομείς. Συχνά κάνουν έρευνες χωρίς χρήματα. Οι πτυχιούχοι μας έχουν πολλές επιτυχίες στον ερευνητικό τομέα στο εξωτερικό. Υπάρχουν όμως σημαντικά προβλήματα, όπως η γραφειοκρατία που εμποδίζει τις καλές συνεργασίες και προκαλεί σημαντικές απώλειες».
Εδώ και λίγα χρόνια, το Αστεροσκοπείο των Παρισίων συμφώνησε με το Πανεπιστήμιο Αθηνών για την από κοινού εκπόνηση διδακτορικών διατριβών. «Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, δύο νέοι κοντεύουν σήμερα να τελειώσουν το διδακτορικό τους. Αλλά η συμφωνία δεν έχει υπογραφεί ακόμα από το υπουργείο Παιδείας, με αποτέλεσμα η έρευνα των δύο Ελληνόπουλων να μη χρηματοδοτείται, όπως προβλεπόταν, από το γαλλικό κράτος. Κάτι που φυσικά θα ήταν προς όφελος της χώρας μας».
Γεράσιμος Κόντος
Μ.Η.Τ. 232120