Στις 29 και 30 Αυγούστου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, υπό την αιγίδα του Εργαστηρίου Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και τη διεύθυνση του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και πρώην πρύτανη Ηλία Κουσκουβέλη, πανεπιστημιακοί από την Ελλάδα, το Ισραήλ και τη Βρετανία, αλλά και ο πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ελλάδα, συζητήσαμε δημιουργικά και παράξαμε πρωτογενή σκέψη γύρω από την πορεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Διεθνές Σύστημα.
Το παρακάτω ερώτημα ακούστηκε σχεδόν από όλους τους ομιλητές. Γιατί η Ε.Ε. δεν μπορεί να βρει τον βηματισμό που η ίδια οραματίζεται; Θεωρώ ότι η απάντηση έχει να κάνει με τις εσωτερικές δυσλειτουργίες που εμφανίζει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, αλλά και με την ορθολογική αποτίμηση των πραγματικών φορτίων ισχύος που η Ε.Ε. φέρει στο διεθνές σύστημα.
Σε θεσμικό επίπεδο είναι αναγκαίο να αναφερθεί το προφανές που συχνά πυκνά διαστρεβλώνεται στον εγχώριο δημόσιο διάλογο· άλλο η Ε.Ε. και άλλο η ΟΝΕ. Η συμμετοχή των κρατών-μελών στην ΟΝΕ προϋποθέτει την παράδοση μέρους της εθνικής τους κυριαρχίας με αντιστάθμισμα την παροχή ανταλλαγμάτων οικονομικής ασφάλειας για την αντιμετώπιση τυχόν κρίσεων. Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η οικονομική κρίση στον Νότο από τους μηχανισμούς παραγωγής πολιτικής στο εσωτερικό της Ευρώπης αποδεικνύει ότι όχι μόνο η παράδοση μέρους της κυριαρχίας από τα κράτη του ευρω-μεσογειακού τόξου ήταν δίχως αποτέλεσμα, αλλά και επιβεβαιώνει θεωρητικούς των Διεθνών Σχέσεων, με πρώτο τον John Mershaimer του πανεπιστημίου του Σικάγου, που υποστηρίζουν ότι κανείς διεθνείς οργανισμός δεν έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως μηχανισμός πρωτογενούς επιβίωσης για τα μέλη τους, αν τα ίδια έχουν επιτρέψει οι μηχανισμοί αυτοβοήθειάς τους να φθίνουν και αδιαφορούν για τους ρεαλιστικούς και όχι τους ιδεαλιστικούς όρους εξέλιξης του διεθνούς γίγνεσθαι.
Σε πολιτικό επίπεδο η διαδικασία της ολοκλήρωσης δεν έχει «περάσει» στον πυρήνα της κοινωνίας του ευρωπαϊκού χώρου, τόσο για λόγους ουσίας όσο και για λόγους σημειολογίας. Για παράδειγμα, οι υποστηρικτές της ολοκλήρωσης συγκρίνουν την Ευρώπη και την προοπτική ομοσπονδιοποίησης με αυτή των ΗΠΑ. Αστοχούν ασφαλώς, αφού η οικοδόμηση κοινών πολιτικοκοινωνικών δομών και νορμών στο εσωτερικό των ΗΠΑ γεννήθηκε μέσα από τη συλλογική αντίθεση προς το βρετανικό στέμμα, πέρασε από τις κοινές εμπειρίες της οικοδόμησης ενός νέου εθνοκρατικού οίκου από ανθρώπους που εγκατέλειψαν τη ζωή τους στη γηραιά ήπειρο, αναζητώντας μια νέα αρχή στον Νέο Κόσμο και σφυρηλατήθηκε στο αδυσώπητο αμόνι του Εμφυλίου μεταξύ Βορρά και Νότου. Είναι προφανές ότι η Ευρώπη αφενός δεν διαθέτει αυτά τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής ολοκλήρωσης, ενώ ακόμα και σήμερα το κοινωνικοπολιτικό αλλά και το μακροοικονομικό υπόβαθρο του ευρωπαϊκού χώρου είναι βαθύτατα ετερογενή και πολυεπίπεδα.
Τέλος, σε επίπεδο συστημικό η Ευρώπη δεν έχει τα απαραίτητα αυτά φορτία ισχύος να λειτουργήσει ως αυτόνομος πολιτικός πόλος στο εσωτερικό του διεθνούς συστήματος. Τι σημαίνει αυτό; Οτι πολύ απλά δεν έχει τη δυνατότητα να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ, την Κίνα ή τη Ρωσία σε μια διαδικασία ευθείας συστημικής ανταγωνιστικής τριβής σε ζητήματα σκληρής ή ήπιας ισχύος. Οι υποκειμενικοί συντελεστές ισχύος της Ευρώπης διαρκώς φθίνουν σε όλα τα επίπεδα, ενώ και στο τεχνολογικό επίπεδο η Ευρώπη έχει μείνει αρκετά πίσω σε σχέση με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία ή την Ινδία.
Quo vadis Europa? Κομβικό ερώτημα που μας απασχόλησε πολύ κατά τη διάρκεια της διημερίδας. Είναι προφανές ότι οι μαξιμαλιστικές στοχεύσεις περί της επίτευξης μιας πολιτικής ολοκλήρωσης αποσυντονίζουν το εγχείρημα επιβίωσης της οικονομικής και εμπορικής διάστασης της Eνωσης. Η ελληνική προεδρία, που ξεκινά την 1η Ιανουαρίου 2014, μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά την Ενωση να βρει ξανά τον εαυτό της, εργαζόμενη στη βάση της σχηματοποίησης μιας νέας ευρωατλαντικής ατζέντας, ώστε ο δυτικός κόσμος να βγει ενισχυμένος απέναντι στο νέο πολυπολικό συστημικό ανταγωνισμό, κυρίως σε σχέση με την Κίνα και δευτερευόντως τη Ρωσία.
Σπύρος Ν. Λίτσας
Μ.Η.Τ. 232120