Χρυσές δουλειές 3 δισ. € με απευθείας αναθέσεις

Συγκλονιστικά νέα στοιχεία φέρνει στο φως η «δημοκρατία» για το όργιο των δημόσιων έργων, που δίνονται με αδιαφανείς διαδικασίες

• Από τη
  Μαρία Παναγιώτου

Σε δισεκατομμύρια ευρώ έχουν φτάσει πλέον οι συμβάσεις του κρατικού μηχανισμού που υπογράφονται τα τελευταία χρόνια με το άλλο… πρόσωπο της «απευθείας ανάθεσης», που ακούει στο όνομα «διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση» και αποτελεί στην πραγματικότητα παραθυράκι όχι μόνο αποφυγής των ανοιχτών διαγωνισμών, αλλά και… ανάθεσης έργων χωρίς όριο ποσού.

Τα στατιστικά που αλιεύσαμε από το ΚΗΜΔΗΣ, δηλαδή την ηλεκτρονική πλατφόρμα όπου δημοσιεύονται οι δημόσιες συμβάσεις, είναι πραγματικά συγκλονιστικά.

Το 2019, για παράδειγμα, το συνολικό ποσό των συμβάσεων για τα οποία χρησιμοποιήθηκε η συγκεκριμένη διαδικασία ήταν μόλις 55.339.795 ευρώ. Το 2023, το ποσό αυτό έφτασε τα 861.568.438 ευρώ, ενώ το πρώτο τετράμηνο του 2024, δηλαδή μέχρι και το τέλος του περασμένου Απριλίου, με «διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση» είχαν ήδη υπογραφεί συμβάσεις κοντά στο 1 δισ. ευρώ (!).

Εάν αυτό συνεχιστεί με ανάλογο ρυθμό, τότε μπορεί μέσα στο 2024 το ποσό να αγγίξει ακόμη και τα 3 δισ. ευρώ(!). Φυσικά, σε κάποιες εξαιρετικές κι επείγουσες περιπτώσεις η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη για να ανταποκριθεί ο κρατικός μηχανισμός σε ανάγκες και κυρίως σε κρίσεις.

Από αυτό όμως μέχρι την κατάχρησή του, η απόσταση μετριέται μόνο με μονάδες αδιαφάνειας κι άρα πιθανής διαφθοράς.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο

Χαρακτηριστικό είναι πως έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου που δημοσιεύτηκε στις αρχές του 2023 και περιείχε στατιστικά στοιχεία για τα έτη 2021 και το 2022 είχε χτυπήσει από τότε το «καμπανάκι» για την κατάχρηση της δυνατότητας που δίνει ο νόμος. Δηλαδή, για τη διάθεση δημόσιου χρήματος με αδιαφανείς και άρα αμφισβητήσιμους για τη νομιμότητά τους όρους.

Συγκεκριμένα, η έκθεση, που είχε τίτλο «Απευθείας αναθέσεις: Πότε οι απευθείας αναθέσεις δημοσίων συμβάσεων ή οι αναθέσεις ύστερα από σύντομη διαδικασία διαπραγμάτευσης διασφαλίζουν την αντικειμενική ακεραιότητα της διαδικασίας;», ανέφερε μεταξύ πολλών άλλων ότι τα έτη 2021 και 2022 το Ελληνικό Δημόσιο υπέγραψε 12.615 συμβάσεις συνολικού ύψους κοντά στα 1,5 δισ. με αυτή τη διαδικασία(!). Και η ανηφόρα καλά κρατεί…

Το ακόμη πιο εντυπωσιακό μάλιστα είναι πως, παρά τις χιλιάδες αναθέσεις με αυτόν τον τρόπο, εάν ανατρέξει κανείς στη σελίδα της Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΔΗΣΥ) θα διαπιστώσει πως έχουν ζητηθεί από την Αρχή ελάχιστες γνωμοδοτήσεις για την προσφυγή στη διαδικασία.

Συγκεκριμένα, στη σελίδα της υπάρχουν μόλις 102 γνωμοδοτήσεις για το 2022, μόλις 136 για το 2023 και 64 για το έτος 2024, στο πρώτο τετράμηνο του οποίου, όπως αναφέραμε, έχουν ήδη φτάσει στο 1 δισ. ευρώ οι συμβάσεις με τη συγκεκριμένη διαδικασία. Γιατί να ερωτηθεί, άλλωστε, η ΕΑΔΗΣΥ;

Πόσα από αυτά τα χρήματα είναι από τα δημόσια ταμεία και πόσα από ευρωπαϊκά κονδύλια;

Αυτό μόνο οι ελεγκτικές και εισαγγελικές Αρχές θα μπορούσαν να το διαπιστώσουν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πάντως, επιβεβαίωσε χθες, μέσω του επιτρόπου Οικονομίας Πάολο Τζεντιλόνι, δημοσίευμα του Politico, σύμφωνα με το οποίο η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ερευνά τη σκανδαλώδη ανάθεση στην Ελλάδα 600 έργων τεχνολογίας, ύψους 2,5 δισ. ευρώ, σε μόλις 10 εταιρίες στην Ελλάδα, που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Πρόκειται για συμβάσεις για τις οποίες έγινε μόλις μία προσφορά ανά έργο. Μυρίζει λίγο «διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση»…

Χωρίς διαγωνισμό και οι εκλογές

Προφανώς, στο υπουργείο Εσωτερικών δεν είχαν ενημερωθεί ότι στις 9 Ιουνίου οι Ελληνες πολίτες θα κληθούν να ψηφίσουν για την ανάδειξη βουλευτών του Ευρωκοινοβουλίου, ούτε και για το μέτρο της επιστολικής ψήφου. Γι’ αυτό και αναγκάστηκαν -τελευταία στιγμή- να δώσουν βασικές συμβάσεις με απευθείας ανάθεση.

Ποσό ύψους 16.000.000 ευρώ, για παράδειγμα, που είχε δεσμευτεί για «την παροχή υπηρεσιών μεταφοράς του εκλογικού υλικού, που περιλαμβάνουν την αποστολή, παραλαβή και παράδοση στα προκαθορισμένα σημεία, για την υλοποίηση της επιστολικής ψήφου», μοιράστηκε τελικά σε δύο εταιρίες με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης. Οι συμβάσεις αναφέρουν ότι οι προσφορές έγιναν μέσω ΕΣΗΔΗΣ και στη συνέχεια αποφασίστηκε να δοθεί το έργο σε δύο εταιρίες. Στο ΚΗΔΜΗΣ, πάντως, στην κατηγορία «είδος διαδικασίας», αναφέρεται για καθεμιά από αυτές τις συμβάσεις «απευθείας ανάθεση» κι όχι «ανοιχτή διαδικασία».

Με απευθείας ανάθεση δόθηκαν και 142.848 ευρώ για φακέλους. Με απευθείας ανάθεση δόθηκαν και 1.689.600 ευρώ για την προμήθεια «38.4000 δεσμίδων χαρτιού ψηφοδελτίων».

Με απευθείας ανάθεση δόθηκαν και 616.280 ευρώ για το «έργο παροχής υπηρεσιών, κατασκευής, εκτύπωσης και εμφακέλωσης του εκλογικού υλικού για την υλοποίηση της επιστολικής ψήφου». Ολες με την υπογραφή της υπηρεσιακής γραμματέως Γεωργίας Βαλάτσου. Εχουν και οι εκλογές μα μορφή κατεπείγοντος!

Ολο το Δημόσιο μια μεγάλη μπίζνα

Η «δημοκρατία» αποκάλυψε χθες πως μια τρανταχτή περίπτωση περίεργης σύμβασης με «διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση» υπεγράφη στο ΕΛΓΟ «Δήμητρα», τον φορέα που εποπτεύεται από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, δηλαδή από τον Λευτέρη Αυγενάκη. Οπως αναφέραμε στο ρεπορτάζ μας, η σύμβαση ύψους 1.155.898 ευρώ υπεγράφη με την εταιρία ΓΕΥΣΗΝΟΥΣ ΑΒΕΕ κι αφορούσε παροχή ελαφρού γεύματος και καφέ στα προγράμματα κατάρτισης νέων αγροτών. Επισημαίναμε, μάλιστα, πως οι άλλες δύο εταιρίες που κλήθηκαν σε… δήθεν διαπραγμάτευση έδωσαν ακριβώς την ίδια προσφορά με ακρίβεια σεντ (1.173.816,75 ευρώ και οι δύο), γεγονός που έχει δημιουργήσει τη βεβαιότητα σε στελέχη της ΕΛΓΟ πως επρόκειτο για την… απόλυτη συνεννόηση. Μάλιστα, σχετικά με τις αποκαλύψεις της «δημοκρατίας» εξέδωσε χθες ανακοίνωση και ο ΣΥΡΙΖΑ, ζητώντας απαντήσεις από τον υπουργό.

Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και ο Λευτέρης Αυγενάκης δεν αποτελούν μοναδική περίπτωση. Αν ανατρέξει κανείς στη Δι@υγεια, θα διαπιστώσει πως μόνο την τελευταία χρονιά έχουν αναρτηθεί κοντά 1.000.000 πράξεις που αναφέρονται σε διαδικασία «διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση». Πραγματικά χαμός! Ενδιαφέρον έχει, δε, το γεγονός πως μεγάλο πλήθος αυτών υπογράφεται από φορείς που εποπτεύονται από υπουργεία κι όχι απευθείας από τα υπουργεία.

«Πρωταθλητής» το Ιδρυμα Νεολαίας

«Πρωταθλητής» κατάχρησης της ρύθμισης, για παράδειγμα, είναι το Ιδρυμα Νεολαίας και Διά Βίου Μάθησης (ΙΝΕΔΙΒΙΜ), που υπάγεται στο υπουργείο Παιδείας και μεταξύ άλλων διαχειρίζεται τις φοιτητικές εστίες. Το ΙΝΕΔΙΒΙΜ φαίνεται πως δεν έχει καταφέρει να φέρει εις πέρας κανέναν διαγωνισμό, γι’ αυτό και αναγκάζεται να καταφεύγει διαρκώς σε… αναθέσεις, οι οποίες μας ανακοινώνει ότι θα σταματήσουν όταν καρποφορήσουν οι διαγωνισμοί! «Ζήσε, Μάη μου», λέμε εμείς!

Για παράδειγμα, τον περασμένο Ιούνιο έδωσε 98.391,13 ευρώ με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση για τη συντήρηση της Φοιτητικής Εστίας Ιωαννίνων. Τον Ιούλιο, 145.807,20 ευρώ για τη στέγαση φοιτητών στην Πάτρα για δύο μήνες. Τον Σεπτέμβριο, 100.740 ευρώ για τη φύλαξη των εγκαταστάσεων της Φοιτητικής Εστίας Πάτρας για τρεις μήνες. Τον Σεπτέμβριο, 121.900 ευρώ για υπηρεσίες καθαριότητας στη Φοιτητική Εστία Θεσσαλονίκης για τρεις μήνες και 165.600 ευρώ για υπηρεσίες φύλαξης στις Φοιτητικές Εστίες Ζωγράφου, επίσης για τρεις μήνες. Προφανώς, στο ΙΝΕΔΙΒΙΜ βρίσκονται διαρκώς σε κατεπείγουσα ανάγκη, αφού οι εταιρίες δεν πιάνουν τους διαγωνιστικούς όρους. Γι’ αυτό και τους γίνονται διαρκώς… απευθείας αναθέσεις, που φτάνουν πλέον στα δεκάδες εκατομμύρια ευρώ! Με τη διαδικασία της «διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση» δίνεται όμως τελευταία και η ανάθεση της φύλαξης πολλών κτιρίων που ανήκουν σε υπουργεία. Το υπουργείο Εσωτερικών, για παράδειγμα, υπέγραψε σύμβαση τον περασμένο Ιανουάριο με σχετική εταιρία, ύψους 104.147,60 ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ), για τη φύλαξη τριών κτιρίων του στο κέντρο της Αθήνας για διάστημα 6 μηνών.

Και τα ποσά μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερα για άλλες εργασίες. Το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, για παράδειγμα, προσέφυγε στη συγκεκριμένη διαδικασία τον περασμένο Νοέμβριο, με την οποία και έδωσε το έργο της «Μετατροπής του Παλαιού Γυμνασίου – Λυκείου Σικίνου σε Πολιτιστικό Κέντρο», ύψους 650.000 ευρώ, έπειτα από τη ματαίωση της ανοιχτής διαδικασίας, στην οποία δεν κατατέθηκε καμία προσφορά. Και γιατί να καταθέσει κάποιος προσφορά, εάν μπορεί να πάρει το έργο με απευθείας ανάθεση;

Στην έννομη ελληνική τάξη πριν από την κρίση

Η ρύθμιση για τη διαδικασία διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση δεν είναι καινούργια. Ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη ως Κοινοτική Οδηγία ήδη πριν από την οικονομική κρίση. Η τελευταία μορφή της περιλαμβανόταν στον ν. 4412/2016 (άρθρα 32 και και 269), αποτελούσε ενσωμάτωση των Ενωσιακών Οδηγιών 2014/24/Ε.Ε. και 2014/25/Ε.Ε., που έχουν ως αντικείμενο τις συμβάσεις, ενώ τροποποιήθηκε και στη συνέχεια με τον ν. 4782/2021.

Οι σχετικές ρυθμίσεις συνοπτικά αναφέρουν ότι μπορεί να παρακαμφθεί το ΕΣΗΔΗΣ, δηλαδή η διαγωνιστική διαδικασία, και να ακολουθηθεί αυτό το «μονοπάτι» σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις. Δηλαδή, όταν υπάρχει μόνο ένας φορέας που μπορεί να αναλάβει το έργο, όταν η ανάθεση έχει επείγοντα χαρακτήρα ή όταν η συναλλαγή αφορά προμήθεια κάποιου αγαθού που είναι εισηγμένο στο χρηματιστήριο.

Σε πρόσφατο πόρισμα της Γενικής Γραμματείας Δημοσιονομικής Πολιτικής, για άλλη υπόθεση που έχει η «δημοκρατία» στα χέρια της, οι δημόσιοι ελεγκτές ανέφεραν χαρακτηριστικά για τη συγκεκριμένη διαδικασία πως αποτελεί «παρέκκλιση από τις αρχές της διαφάνειας, της ισότιμης συμμετοχής στις διαδικασίες κατάρτισης δημόσιων συμβάσεων και του ελεύθερου ανταγωνισμού», κι ως εκ τούτου «μπορεί να εφαρμόζεται σε περιπτώσεις κατεπείγουσας ανάγκης ή σοβαρού επικείμενου κινδύνου, που οφείλονται σε απρόβλεπτες καταστάσεις, δηλαδή σε αιφνίδια πραγματικά γεγονότα», τα οποία δεν θα μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί με κανέναν τρόπο. Και μόνο τότε!

Το Ελεγκτικό Συνέδριο, από την άλλη, στην έκθεσή του αναφέρει πως «η διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης ακολουθείται στις εξής περιπτώσεις: α) όταν προηγούμενος διαγωνισμός με ανοιχτή ή κλειστή διαδικασία απέβη άγονος, β) όταν τα έργα, τα αγαθά ή οι υπηρεσίες μπορούν να παρασχεθούν μόνον από έναν συγκεκριμένο οικονομικό φορέα και γ) στο μέτρο που είναι απολύτως απαραίτητο, όταν λόγω κατεπείγουσας ανάγκης, οφειλόμενης σε γεγονότα απρόβλεπτα για την αναθέτουσα Αρχή, δεν είναι δυνατή η τήρηση των προθεσμιών που προβλέπονται για τις ανοιχτές, κλειστές ή ανταγωνιστικές διαδικασίες με διαπραγμάτευση».

Η συνήθης δικαιολογία

Επισημαίνει ακόμη (αυτά για το 2021 και το 2022) πως η τελευταία αυτή περίπτωση, δηλαδή η επίκληση κατεπείγουσας ανάγκης, είναι η πιο συνηθισμένη δικαιολογία που επικαλούνται οι φορείς του Δημοσίου. Ας μην ξεχνάμε φυσικά πως τα έτη 2021 και 2022 βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη η διαχείριση της πανδημίας του κορονοϊού, οπότε άρχισε να ανθεί η χρήση της ρύθμισης με την επίκληση του κατεπείγοντος.

Το ρεπορτάζ της «δημοκρατίας» δείχνει πάλι ότι το τελευταίο διάστημα μια εξίσου συχνή δικαιολογία για τη χρήση της ρύθμισης είναι οι άγονοι διαγωνισμοί. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, οι διαγωνισμοί «ρίχνονται στα βράχια» επειδή περιέχουν όρους που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν, καθώς υπάρχει συνεννόηση σε κλάδους (και με τον φορέα) για το πώς θα μοιραστούν οι… δουλειές. Πώς είναι δυνατόν, εξάλλου, οι διαγωνισμοί να βγαίνουν άγονοι, αλλά στη συνέχεια να εμφανίζονται εταιρίες για να… πάρουν τη δουλειά με απευθείας ανάθεση;

Στα συμπεράσματά του, το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει ακόμη πως ενδέχεται οι αναθέτοντες φορείς να χρησιμοποιούν περίεργα τις «αόριστες νομικές έννοιες του “απρόβλεπτου” και του “επείγοντος”» και πως «στην πλειονότητα των συμβάσεων που ελέγχθηκαν δεν προκύπτει ότι η επιλογή των αναδόχων γίνεται βάσει έρευνας αγοράς ή βάσει άλλων κριτηρίων τα οποία είναι προκαθορισμένα και διαφανή». Συμπεραίνει ακόμη πως υπάρχει «έλλειψη επαρκούς αιτιολογίας στις διαδικασίες με διαπραγμάτευση».