Αν πιστεύαμε τις δημοσκοπήσεις, ειδικά σε εκείνες τις… πρώιμες, που βγαίνουν στον αέρα για να φτιάξουν κλίμα, η κυρία Ντόρα Μπακογιάννη θα ήταν αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, ο Βαγγέλης Βενιζέλος πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, το ΠΑΣΟΚ αξιωματική αντιπολίτευση και πάει λέγοντας. Κατά την ίδια έννοια. Ο Βασίλης Μιχαλολιάκος δεν θα είχε εκλεγεί ποτέ δήμαρχος Πειραιά, ο ΣΥΡΙΖΑ θα ήταν τρίτο κόμμα τον Μάιο του 2012, ενώ η Χρυσή Αυγή, στις ίδιες εκλογές, θα έδινε μάχη για να πιάσει το εκλογικό όριο του 3%.
Αυτές ήταν οι «έγκυρες προβλέψεις» ή οι λεγόμενες «φωτογραφίες στιγμής» κατά την προσφιλή έκφραση των Ελλήνων «δημοσκόπων». Μόνο που οι κάλπες έκρυβαν λαγούς και εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι οι φωτογραφίες είχαν τραβηχτεί σε στούντιο και είχαν υποστεί την κατάλληλη καλλιτεχνική επεξεργασία.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Οι μετρήσεις της κοινής γνώμης είναι αναξιόπιστες; Και, αν ναι, τι φταίει; Τα εργαλεία, οι συγκυρίες ή μήπως αυτοί που τις κάνουν είναι απατεώνες και βγάζουν αποτελέσματα κατά παραγγελία;
Μη βιαστείτε να υιοθετήσετε την εύκολη εξήγηση. Οι περισσότεροι από τους δημοσκόπους είναι σοβαροί επιστήμονες και ακέραιοι επαγγελματίες που δεν ασκούν… διατεταγμένη υπηρεσία. Οι περισσότεροι λέω. Γιατί, όπως σε κάθε κλάδο, υπάρχουν και οι σκάρτοι. Και το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι σκάρτοι χρησιμοποιούνται από συμφέροντα ως «λαγοί» για να δημιουργήσουν εντυπώσεις με απώτερο στόχο να προκαταλάβουν εκλογικές συμπεριφορές!
Δυστυχώς οι εταιρίες μετρήσεων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά παγκοσμίως, λειτουργούν με όρους συντεχνίας. Σπανίως η μία διαψεύδει την άλλη. Τουλάχιστον όχι με κραυγαλέο τρόπο. Τα αποτελέσματα κινούνται μέσα στο ίδιο φάσμα, όπως αυτά των διεθνών οίκων αξιολόγησης. Κι όποιος τολμήσει να αποκλίνει σημαντικά βαφτίζεται «αιρετικός». Ανεξάρτητα από την ακρίβεια των προβλέψεων, αυτός που θα πάει κόντρα στο ρεύμα τις περισσότερες φορές εξοστρακίζεται από την αγορά και σπανιότερα δικαιώνεται αποσπώντας τα εύσημα και την αποδοχή των συναδέλφων του.
Επομένως το πρόβλημα είναι ότι, αν σπεύσει να δει το φως της δημοσιότητας, πρώτη απ’ όλες, μια «πειραγμένη» μέτρηση, μοιραία συμπαρασέρνει και τις άλλες. Αρα στο ερώτημα για το αν οι δημοσκοπήσεις μπορούν να χειραγωγήσουν το εκλογικό αποτέλεσμα η απάντηση που θα έδινα αβίαστα είναι: «ως έναν βαθμό, ναι». Η δημοσιοποίηση μετρήσεων μπορεί να δημιουργήσει συγκεκριμένες προσλαμβάνουσες παραστάσεις εις όφελος ή εις βάρος κομμάτων. Κυρίως όμως εις όφελος ή εις βάρος μεμονωμένων προσώπων που κατέρχονται ως υποψήφιοι χρίσματος σε κάποια εκλογική αναμέτρηση.
Σπεύδω αμέσως να εξηγήσω τι εννοώ. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Δήμο της Αθήνας. Δεν έχω την αίσθηση ότι οι Αθηναίοι χοροπηδούν απ’ τη χαρά τους με την περίπτωση Καμίνη. Ενας άχρωμος, άοσμος και αμήχανος δήμαρχος υπήρξε, που μπορεί να ισχυρίζεται ότι έβαλε κάποια τάξη στα οικονομικά της δημοτικής Αρχής, αλλά, αν ρωτήσεις με ποιο έργο ταυτίζεται η θητεία του, είναι βέβαιο ότι απάντηση δεν θα πάρεις.
Αίφνης λοιπόν και προς κατάπληξη της κοινής γνώμης ο ανύπαρκτος Καμίνης μάς προέκυψε προεκλογικό… γκανιάν. Αδιαφιλονίκητο φαβορί και σίγουρος νικητής… από τα αποδυτήρια. Σε ένα πραγματικό φαβορί, αυτή η δημοσκοπική «υπεραυτοπεποίθηση» μπορεί να έκανε κακό. Στην περίπτωση Καμίνη συνέβαλε στη νεκρανάσταση ενός πολιτικού πτώματος… Οι ψηφοφόροι βομβαρδίζονται με παγιωμένη παράσταση νίκης και θεωρούν τον Δήμο της Αθήνας «τελειωμένη υπόθεση». Η βεβαιότητα του αποτελέσματος είναι τέτοια που ενισχύει την λογική της «χαμένης ψήφου» προς οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο. Ειδικά όταν όλοι οι υπόλοιποι ομαδοποιούνται σε μια δεύτερη κατηγορία, χωρίς να είναι σαφές ποιος περνάει στον δεύτερο γύρο ως αντίπαλος του «αχτύπητου» Καμίνη.
Ανάλογα ήταν και τα «δημοσκοπικά τετελεσμένα» που δημιουργήθηκαν με το περιβόητο Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη. Λίγο ακόμη και θα πιστεύαμε με βάση κάποιες μετρήσεις ότι ο αρχηγός Σταύρος πάει φουλ για… αυτοδυναμία. Πλήρης αντιστροφή δηλαδή της λογικής της χαμένης ψήφου που βαραίνει τους αντιπάλους του κυρίου Καμίνη, καθώς από την αφετηρία κιόλας δημιουργείται εκλογικό momentum για ένα εναλλακτικό πολιτικό σχήμα που μπορεί, υποτίθεται, να αποτελέσει διέξοδο σε απογοητευμένους ψηφοφόρους.
Βρίσκεται πράγματι το Ποτάμι στο 14%-15%, με τη Νέα Δημοκρατία και τον ΣΥΡΙΖΑ να νιώθουν την ανάσα του; Ή μήπως μετά τις πρώτες εντυπώσεις και το «φούσκωμα» των μέσων ενημέρωσης έκατσε στο 6%-7% με τάσεις περαιτέρω συρρίκνωσης; Και τα δύο τα είδαμε σε δημοσκοπήσεις. Λίγο μεγάλη όμως η απόκλιση, δεν νομίζετε;
Ασφαλώς και υπάρχουν ελαφρυντικά ή και δικαιολογίες για τις αστοχίες των μετρήσεων. Στην περίπτωση του Ποταμιού δηλαδή, που κατέρχεται ως νεοπαγές σχήμα, χωρίς στατιστικά στοιχεία του παρελθόντος, όπως και στην περίπτωση των αντιπάλων του κ. Καμίνη, πλην Κακλαμάνη, δεν υπάρχει εκλογικό προηγούμενο, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η στάθμιση του δείγματος.
Αντίθετα, σε επίπεδο πανελλαδικής μέτρησης ψήφου, με την εξαίρεση του Ποταμιού υπάρχουν στοιχεία πρόσφατα καταγεγραμμένης εκλογικής συμπεριφοράς που επιτρέπουν την αναλογική στάθμιση στους ερωτώμενους, βάσει των ποσοστών που έλαβαν τα κόμματα. Συνεπώς… μοιραία σφάλματα δεν θα έπρεπε να προκύπτουν.
Κι όμως. Η πραγματική εικόνα μιας κοινωνίας που… ποδοπατιέται για ένα δωρεάν μαρούλι έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με τη δημοσκοπική και ολίγον… μαγική εικόνα μιας ισοπαλίας ή ακόμη και ελαφράς υπεροχής της Ν.Δ. στις επερχόμενες εκλογές. Αυτό λέει η λογική. Αλλά αν σπεύσουν στις κάλπες οι τρομαγμένοι υπερήλικες των… 60 plus, στους οποίους τα κόμματα της συγκυβέρνησης έχουν συντριπτική απήχηση, και οι υπόλοιποι… πάνε για μπάνιο, όλα μπορούν να συμβούν.
Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αυτές οι εκλογές είτε θα αποτελέσουν το κύκνειο άσμα των συστημικών δημοσκοπήσεων, αναδεικνύοντας σοβαρά προβλήματα μεθοδολογίας στη σημερινή παράδοξη συγκυρία, είτε θα επιβεβαιώσουν την άποψη ότι τα φαινόμενα απατούν…
Πάντως αν, πλησιάζοντας προς τις κάλπες, δείτε ξαφνικά τα αποτελέσματα των μετρήσεων να εναρμονίζονται προς την κοινή (δι)αίσθηση, ετοιμαστείτε για πολιτικό σεισμό…
Γιώργος Χαρβαλιάς
Μ.Η.Τ. 232120