Η ανεξικακία του φιλοσόφου

Ο Κων. Δεσποτόπουλος ήταν πείσμων: Αρνείτο να κακολογήσει, αρνείτο να κακιώσει, αρνείτο να πικραθεί

«Με την εμψυχωτική ανάμνηση της δόξας της αρχαίας Ελλάδας, να υπάρχει ένα αίσθημα χρέους, ώστε να επιθυμούν να φαίνονται αντάξιοι των αρχαίων Ελλήνων. Επίσης, αποφεύγοντας έντονους διχασμούς να προσπαθήσουν και στο πεδίο της οικονομίας και στο πεδίο του πολιτισμού να δράσουν δημιουργικά. Νομίζω ότι υπάρχουν οι δυνάμεις να το κάνουν αυτό. Υπάρχουν άνθρωποι ικανοί να ζήσουν μια ζωή δημιουργική. […] Η λέξη ευτυχία, ετυμολογικά, σημαίνει καλή τύχη. Δηλαδή, κάτι που δεν εξαρτάται από τον άνθρωπο, αλλά από τις περιστάσεις της ζωής του. Η λέξη που εκφράζει την ουσιαστική έννοια είναι η ευδαιμονία. Η ευδαιμονία προϋποθέτει ψυχική έξαρση του ανθρώπου, πνευματική ανάταση και, βεβαίως, σε μια τροχιά ηθική. Κατ’ εμέ, για να είναι εφικτή για τον άνθρωπο, η ευδαιμονία πρέπει να έχει εξασφαλίσει τον βιοπορισμό του και να έχει καλές σχέσεις με τον περίγυρό του – και ενδεχομένως να έχει και δημιουργικές εξάρσεις».
Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, από συνέντευξη που παραχώρησε στον υπογράφοντα για την «κυριακάτικη δημοκρατία», Οκτώβριος 2015.

Σμύρνη 8 Φεβρουαρίου 1913 – Αθήνα 7 Φεβρουαρίου 2016. 103 ενιαυτοί πληρωμένοι με εμπειρίες, αρετή, άθληση πνευματική και σωματική, και προσφορά στο κοινό καλό. Να είσαι καλός Ελληνας επί 103 χρόνια δεν είναι εύκολο σπορ. Ακόμα δυσκολότερο είναι να έχεις βαδίσει δίπλα σε τόσες παγίδες και να έχεις υπερπηδήσει τόσα εμπόδια, σκαρφαλώνοντας εν τέλει σε τόσο υψηλές ακαδημαϊκές και γνωστικές κορυφές και να παραμένεις ανεξίκακος.
Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, ο αδιαμφισβήτητος πρωταθλητής των ελληνικών γραμμάτων, με αποτυπωμένο ολόκληρο τον 20ό αιώνα στο πρόσωπο, στο κορμί, στην καρδιά και στον νου του, δεν είναι πια ανάμεσά μας. Μετέστη σε άλλες σφαίρες και δεν θα είναι πια δίπλα μας, όταν θα πρέπει να ακούμε κάτι από πρόσωπο σεβάσμιο, που θα μας φρενάρει στις κατηφόρες που αυτοβούλως επιλέγουμε, αλλά και σε αυτές που μας επιλέγουν για να συντριβούμε στα τέλη τους.
Για τον Δεσποτόπουλο μίλησαν και έγραψαν αρκετοί, σημαίνοντες και αρμοστοί. Οικείοι του, αλλά και εξοικειωμένοι με το έργο του. Μια πτυχή του χαρακτήρα του, όμως, που είχε κάνει μεγίστη εντύπωση στον ειλικρινώς υμέτερο ήταν η ανεξικακία του.

Φιλόσοφος

Ενας από τους άγραφους νόμους του απερίσκεπτου βίου είναι να αμελεί ο βροτός να συγχωρεί, να κατανοεί και να συμπάσχει. Περνώντας τα έτη, οι αδικίες (που είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα «χαριστούν» σε όλους) σωρεύονται δίχως να εξοφλούνται. Οι πικρίες και τα άγη κατακάθονται στα ελώδη ύδατα της μνησικακίας, δίχως να τύχουν του κατάλληλου καθαρμού. Οσο πιο έντονη η προσωπικότητα του ανθρώπου, όσο πιο οξυμένες οι δυνατότητές του και εκθεωμένο το Εγώ του, τόσο πιο θανατηφόρο το δηλητήριο. Οσοι έχουν διαβάσει πολύ βρίσκονται σε ακόμα πιο έντονη πολιορκία από την κακία. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν το σοφιστικέ οπλοστάσιο των επιστημών και της λογοκοπίας για να καταδείξουν πόσο αδικαιολόγητο άδικο έχουν οι άλλοι εν συγκρίσει με το δικό τους, δικαιολογημένο (!) άδικο, που τεχνηέντως μεταμφιέζουν σε δίκαιο! Αυτό είναι γνωστό στην ανθρωπότητα ήδη από την εποχή που οι αναγνώστες του πλατωνικού «Μενέξενου» διάβαζαν το «πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται» («κάθε επιστήμη χωρίς δικαιοσύνη και αρετή είναι πανουργία, όχι σοφία»).

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, όπως όλοι οι ενσαρκωμένοι αληθείς Φιλόσοφοι (με το «Φ» κεφαλαίο), ήταν πείσμων: Αρνείτο να κακολογήσει, αρνείτο να κακιώσει, αρνείτο να πικραθεί. Ο βίος του ήταν Λόγος και παράδειγμα Αρετής. Αποδείξεις περί τούτου μπορεί κάποιος να δει στο λιτό διαμέρισμά του στην Κυψέλη και στις συνειδήσεις όλων των τυχερών ανθρώπων που τον γνώρισαν και είχαν την ευλογία να λάβουν συμβουλές, καθοδήγηση και γνώσεις από εκείνον.
Το παρόν αφιερώνεται με αγάπη και σεβασμό στην καταστερισμένη μνήμη του και με την ευχή η ανάλαφρη ψυχή του να πλανηθεί για λίγο καιρό ακόμα, μέχρι το μέγα ταξίδιόν της, στην αγαπημένη του Σμύρνη, την οποία δεν άντεχε να ξαναδεί μετά την καταστροφή. Στη συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει τον Οκτώβριο είχε πει για την πόλη του: «Δεν έχω ξαναπάει μετά το ’22. Και ψυχικά δεν αντέχω να το κάνω, να δω τα σπίτια μας, που ιδιοποιήθηκαν οι Τούρκοι ή που στη θέση τους έχτισαν τα δικά τους. Να ξέρετε ότι, κατά τον Πλάτωνα, η Σμύρνη είναι η εκπαιδεύτρια πόλη της Ελλάδος – διά του Ομήρου».
Καλό ταξίδι, Ελληνα δάσκαλε.

Παναγιώτης Λιάκος