Αυτό που συχνά ξεχνάμε όταν μιλάμε για την «ιστορία» είναι πως δεν διαμορφώνεται μόνο από τους ηγέτες και τις κρίσιμες επιλογές αρχηγών κρατών, τις σημαντικές συμφωνίες και τις κοινοβουλευτικές αποφάσεις. H ιστορία έχει μια…τάση να γράφεται από τους πολλούς, «απλούς», «καθημερινούς» ανθρώπους όπως συνήθως τους χαρακτηρίζουμε, που με τον τρόπο που επέλεξαν να ζήσουν άλλαξαν τη ροή της ιστορίας. Είτε επειδή πειθάρχησαν και υπέμειναν θαρρετά τις συνέπειες, είτε επειδή επέλεξαν τη σύγκρουση ακόμη και όταν τα προγνωστικά ήταν εναντίον τους και το κόστος γι’ αυτούς και τους αγαπημένους τους ήταν πόνος, αίμα και θάνατος.
Η ιστορία έχει εκατομμύρια τέτοιες άγραφες σελίδες από «μικρές» που χώρεσαν μόνο σε ημερολόγια, ραδιοφωνικές εκπομπές της εποχής, παρτιτούρες, ποιήματα. Η Ρωσία σήμερα, γιορτάζει για 70η φορά τη Μέρα της Νίκης- την μεγαλύτερη εθνική εορτή για τη χώρα- και τιμά τα 10.200.000 στρατιώτες που έχασε και τα εκατομμύρια των αμάχων που πέθαναν στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Αυτές είναι μερικές μικρές στιγμές της ιστορίας που έζησαν «μεγάλοι» άνθρωποι στα χρόνια ενός κτηνώδους πολέμου.
1. Βάγκνερ Vs Σοστακόβιτς και διάβασμα τις δύσκολες ώρες
Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ ήταν ο αγαπημένος συνθέτης του Αδόλφου Χίτλερ και ο εθνικός μουσουργός του Γ’ Ράιχ. Στα έργα του, η Ναζιστική Γερμανία ένιωθε πως αποτυπωνόταν η τόλμη, η ορμή, η ανωτερότητα και η περηφάνια του έθνους. Η όπερα «Βαλκυρίες» έχει δικαίως ή αδίκως συνδεθεί με τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό.
Αυτό που ίσως κάποιοι δεν γνωρίζουν, είναι πως ο «αντίπαλός» του ήταν ο μεγάλος Ρώσος συνθέτης Ντιμίτρι Σοστακόβιτς. Απέναντι στα πολεμικά σαλπίσματα του Βάγκνερ, ο Σοστακόβιτς σύστησε τον σλαβικό λυρισμό, τη ρώσικη καρδιά που ορμά με τόλμη όταν βρεθεί σε κατάσταση κινδύνου. Το ιδεώδες και το μεγαλείο του αγώνα της αμυνόμενης πατρίδας, του «μεγάλου πατριωτικού πολέμου». Η 7η Συμφωνία του Σοστακόβιτς καθώς και το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» κατέστη σύμβολο του αγώνα κατά του φασισμού.
Ο συνθέτης, στις 16 Σεπτεμβρίου 1941 απευθύνθηκε, μέσω ραδιοφώνου, στον πολιορκημένο λαό του Λένινγκραντ και του ανακοίνωσε πως είχε ξεκινήσει τη σύνθεση ενός μεγάλου συμφωνικού έργου. Γιατί το έκανε; «Για να γνωρίζουν οι ακροατές που μ’ ακούν τώρα στο ραδιόφωνο, ότι η πόλη μας συνεχίζει να ζει. Όλοι εμείς βρισκόμαστε στην δική μας στρατιωτική υπηρεσία. Σοβιετικοί μουσικοί, αγαπημένοι μου και πολυάριθμοι συμπολεμιστές μου, φίλοι μου! Να θυμάστε πως η τέχνη μας αντιμετωπίζει μεγάλο κίνδυνο. Ας υπερασπίσουμε την μουσική μας, ας ζούμε έντιμα κι ας εργαζόμαστε με αφοσίωση…».
Η μάχη όμως δεν περιορίστηκε στην τέχνη της μουσικής αφού την περίοδο του πολέμου οι Ρώσοι αναζητούσαν την ψυχική ανάταση για να αγωνιστούν κατά των κατακτητών ή για αντέξουν την πείνα και την εξαθλίωση, στη λογοτεχνία και την ποίηση. Ενώ τα ράφια στα καταστήματα πώλησης τροφίμων είχαν αδειάσει, τα ράφια των βιβλιοπωλείων γέμισαν με νέες εκδόσεις του Πλούταρχου, του Σαίξπιρ, του Πούσκιν, του Δάντη, του Ντίκενς, του Τόλστοϊ κα.
2. Ημερολόγια αμάχων του Λένινγκραντ
Η πολιορκία του Λένινγκραντ διήρκεσε 872 ημέρες και στα ημερολόγια των αμάχων- όπως παρουσιάζονται στο Ρωσία πέρα από τα Πρωτοσέλιδα- οι περιγραφές είναι συγκλονιστικές.
«Η μερίδα του ψωμιού: 125γραμ. για τους δημόσιους υπαλλήλους και τους άνεργους, 250γραμ. για τους εργάτες. Η μερίδα μας (125 γραμμ.), είναι ένα μικρό κομματάκι, σαν αυτά για το σάντουιτς. Πλέον ο καθένας στο σπίτι έχει αρχίσει κουμαντάρει τη μερίδα του όπως νομίζει. Για παράδειγμα, η μητέρα μου προσπαθεί να διαιρέσει το κομμάτι της στα τρία… Εγώ το δικό μου το τρώω αμέσως το πρωί με τον καφέ. Τουλάχιστον, στην αρχή της ημέρας μου φτάνουν οι δυνάμεις να σταθώ στις ουρές ή να βρω κάτι μέσω κάποιας ανταλλαγής. Στο δεύτερο μισό της ημέρας χάνω πλέον τις δυνάμεις μου και είμαι ξαπλωμένη συνεχώς». 3 Οκτωβρίου 1941. Καθηγήτρια της ρωσικής Λογοτεχνίας, Γελένα Σκριάμπινα (35 ετών).
«Άρχισαν να νοσηλεύονται πάρα πολλοί εξαντλημένοι από την πείνα ασθενείς. Δεν περιγράφονται οι εικόνες τις οποίες αναγκάζομαι να βλέπω! Δεν πρόκειται για ανθρώπους, αλλά για σκελετούς με ξηρό, φρικτό χρώμα δέρματος. Η συνείδησή τους δεν είναι διαυγής, μοιάζουν με κουτούς και καθυστερημένους. Με πλήρη έλλειψη δυνάμεων. Σήμερα δέχτηκα έναν τέτοιο, ήρθε μόνος του, και μετά από δυο ώρες πέθανε». 23 Δεκεμβρίου 1941. Γιατρός νοσοκομείου του Λένινγκραντ, Κλάβντια Ναούμοβνα.
«Το πρωί πήγα στη δουλειά, έτρεμαν τα πόδια μου. Στο νοσοκομείο είχε πολλή δουλειά…Με το που ήρθα σωριάστηκα στο κρεβάτι. Σβήνει η θέληση να ζήσω. Πονάει η καρδιά. Λες να μην τα καταφέρω …; Στους δρόμους περιφέρονται άνθρωποι με κουβάδες για να βρουν νερό. Στα περισσότερα σπίτια δεν υπάρχει νερό, οι σωλήνες πάγωσαν. Εμείς ευτυχώς έχουμε συχνά νερό, ενώ τώρα, και ηλεκτρικό. Γράμματα δεν έχω από κανέναν. Χιονίζει. Θα πεθάνουμε όλοι και θα μας πλακώσει το χιόνι». 6 Ιανουαρίου 1942. Καλλιτέχνιδα, ιδρυτής του πρώτου σοβιετικού Θεάτρου Μαριονέτας, Λιουμπόβ Σαπόρινα.
3. Ένας εκφωνητής, ο Νο 1 εχθρός του Χίτλερ
Ο Γιούρι Λεβιτάν ήταν εκφωνητής της κρατικού ραδιοφωνικού σταθμού της ΕΣΣΔ και ο Χίτλερ τον είχε επικηρύξει για 250.000 μάρκα αφού τον θεωρούσε, προσωπικό του εχθρό. Μεγαλύτερο και από τον Ιωσήφ Στάλιν. Ήταν η φωνή που μετέφερε στα εκατομμύρια των Ρώσων τα σημαντικότερα γεγονότα, άλλοτε τις χειρότερες ειδήσεις από το μέτωπο και άλλες φορές τις πιο ελπιδοφόρες.
Ήταν γιος ενός ράφτη και μιας νοικοκυράς, ο οποίος δεν κατάφερε ποτέ να γίνει καλλιτέχνης όπως ήθελε. Στα 19 του ξεκίνησε τη να εργάζεται στο ραδιόφωνο και ο Στάλιν τον επέλεξε ως τον άνθρωπο που θα εκφωνούσε τις ανακοινώσει του. Έτσι αναδείχθηκε σε βασικό εκφωνητή της ΕΣΣΔ.
«Προσοχή! Ομιλεί η Μόσχα! Πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης! Μεταδίδουμε ανακοίνωση της Σοβιετικής κυβέρνησης. Σήμερα στις 4 η ώρα του πρωί, χωρίς την προβολή οποιωνδήποτε αξιώσεων προς τη Σοβιετική Ένωση, χωρίς κήρυξη πολέμου, τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν στη χώρα μας…», ανέφερε στο πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν. Από τότε ξεκινούσε πάντα την εκφώνηση με την ίδια «Προσοχή! Ομιλεί η Μόσχα!». Μετέδωσε περισσότερα από 2.000 ανακοινωθέντα και σαν σήμερα ανακοίνωσε: ««Ομιλεί η Μόσχα! Η φασιστική Γερμανία συνετρίβη!».
Λίγο νωρίτερα, έτρεχε για να φτάσει στο στούντιο και να διαβάσει το ανακοινωθέν. Καθώς διέσχιζε την Κόκκινη Πλατεία, ζητούσε από τον κόσμο να τον αφήσει να περάσει. Αλλά, όπως αναφέρει το Ρωσία Πέρα από τα Πρωτοσέλιδα, του απάντησαν: «Ποιες δουλειές τώρα! Σε λίγο ο Λεβιτάν θα μεταδώσει απ’ το ράδιο την ανακοίνωση της νίκης. Καθίστε όπως όλοι και ακούστε!».
4. Όταν ο ουρανός έβρεχε βόμβες και παρτιτούρες
Η πολιορκία του Λένινγκραντ, μιας από τις πόλεις – σύμβολα στη μάχη της Ρωσίας κατά του Ναζισμού, έχει μείνει στην ιστορία ως η Πολιορκία των 900 ημερών (Σεπτέμβριο του 1941 έως τον Ιανουάριο του 1944). Οι συνθήκες υπό τις οποίες οι Ρώσοι πολιορκημένοι ζούσαν την περίοδο αυτή, δύσκολα μπορεί να περιγραφεί. Πρώτιστο μέλημα ήταν η εμψύχωση τους, όσο και εκείνων που πολεμούσαν για να κρατήσουν την πόλη. Έτσι τέθηκε σε εφαρμογή η «Επιχείρηση Μπουρίνι». Στόχος, η διεξαγωγή συναυλίας!
Από τις 9 Μαρτίου 1942, ο μαέστρος Καρλ Ελίασμπεργκ ανασυγκρότησε τη διαλυμένη από τους κακουχίες που βίωναν οι μουσικοί, Ορχήστρα Ραδιοφωνίας του Λένινγκραντ. Στους στρατιώτες που ήταν μουσικοί δόθηκε εντολή αν εγκαταλείψουν το μέτωπο και να δηλώσουν συμμετοχή την ορχήστρα. Το επόμενο στάδιο της επιχείρησης ήταν πιο δύσκολο.
Τον Ιούνιο 1942 ένα αεροσκάφος έσπασε τον αεροπορικό αποκλεισμό και κατάφερε να πετάξει έναν σάκο που περιείχε την παρτιτούρα. Οι πρόβες ξεκίνησαν και συνεχίστηκαν παρά την προφανή αδυναμία των μουσικών. Ωστόσο, όπως έχει αναφερθεί, οι κάτοικοι του Λένινγκραντ διέθεσαν επιπλέον μερίδες από το συσσίτιο στους μουσικούς για να ανακτήσουν δυνάμεις.
Η συναυλία δόθηκε στις 9 Αυγούστου 1942. Η αίθουσα της Φιλαρμονικής πλημμύρισε από κόσμο. Λίγο νωρίτερα είχαν εκτοξευθεί 3.000 οβίδες κατά θέσεων του γερμανικού πυροβολικού ώστε να εξασφαλισθεί η σιγή του κατά τη κατά την εκτέλεση του έργου και φυσικά να μην διακοπή. Η συναυλία αναμεταδόθηκε σε όλη την πόλη από μεγάφωνα. Όπως είπε αργότερα ο συνθέτης αναφερόμενος σε αυτό το έργο: «Δεν ξέρω πώς να χαρακτηρίσω αυτή τη μουσική…Μπορεί να έχει μέσα της τα δάκρυα της μητέρας μου ή ακόμη αυτό το αίσθημα που γεννιέται όταν το πένθος είναι τόσο μεγάλο, και τα δάκρυα τελειώνουν πια».
5. Οι Γερμανοί κατά τη ζοφερή Μάχη του Στάλινγκραντ
Στο ίδιο αφιέρωμα για τα 70 χρόνια της Μεγάλη Νίκης, το Ρωσία Πέρα από τα Πρωτοσέλιδα φέρνει στο φως γράμματα και σημειώσεις από τα ημερολόγια Γερμανών στρατιωτών που πολιορκούσαν το Στάλινγκραντ αλλά και Ρώσων αμάχων πολιορκημένων στο Λένινγκραντ:
«… Το Στάλινγκραντ είναι η κόλαση επί της γης, ένα Βερντέν, ένα κόκκινο Βερντέν, με νέα όπλα. Επιτιθέμεθα καθημερινά. Αν το πρωί καταφέρνουμε να καταλάβουμε 20 μέτρα, το βράδυ οι Ρώσοι μας γυρίζουν πίσω …». Από το γράμμα του δεκανέα Βάλτερ Όπερμαν στον αδερφό του, στρατιωτικό ταχυδρομείο 44111, 18.11.1942.
«… 19 Νοεμβρίου. Αν χάσουμε αυτό τον πόλεμο, θα μας εκδικηθούν για όλα όσα κάναμε. Χιλιάδες Ρώσοι και Εβραίοι εκτελέστηκαν μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους στο Κίεβο και στο Χάρκοβο. Είναι απλά απίστευτο. Ακριβώς γι’ αυτό όμως πρέπει να κάνουμε κάθε προσπάθεια για να κερδίσουμε τον πόλεμο». Από το γράμμα του οπλίτη Ότο Ζέχτιγκ, 1ος λόχος του 1ου τάγματος, του 227ου συντάγματος πεζικού της 100ης μεραρχίας ελαφρού πεζικού, στη Χέτι Καμίνσκι, στρ. ταχυδρ. 10521 B, 29.12.1942.
«… 15 Ιανουαρίου … Στο τάγμα μας, μόνο τις τελευταίες δυο ημέρες, χάσαμε νεκρούς, τραυματίες και από κρυοπαγήματα 60 άντρες, πάνω από 30 το έσκασαν, πυρομαχικά είχαν μείνει μόνο ως το βράδυ, οι στρατιώτες επί τρεις ημέρες δεν είχαν φάει απολύτως τίποτα, σε πολλούς από αυτούς είχαν παγώσει τα πόδια. Ενώπιόν μας πλανιόταν το ερώτημα: Τι κάνουμε; Στις 10 Ιανουαρίου το πρωί διαβάσαμε το φυλλάδιο στο οποίο υπήρχε το τελεσίγραφο. Αυτό, δεν μπορούσε να μην επηρεάσει την απόφασή μας. Αποφασίσαμε να παραδοθούμε προκειμένου να σώσουμε τη ζωή των στρατιωτών μας …». Από τις μαρτυρίες του αιχμάλωτου λοχαγού Κουρτ Μάντελχεμ, 2ο τάγμα του 518ου συντάγματος της 295ης μεραρχίας πεζικού, και του υπασπιστή του ανθυπολοχαγού Καρλ Γκότσαλτ, 15.01.1943.
Η μάχη του Στάλινγκραντ έχει χαρακτηριστεί ως η ζοφερότερη μάχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αφού ήταν η πιο αιματηρή συμπλοκή στην ιστορία της ανθρωπότητας με τον αριθμό των νεκρών εκατέρωθεν να υπερβαίνει το 1,5 εκατ. Έμεινε όμως στην ιστορία και ως η σκληρότερη Μάχη των Πόλεων με τη διαρκή αντιπαράθεση των ελεύθερων σκοπευτών και τους κατακτητές να δίνουν μάχη ακόμη και για την κατάληψη ενός οικοδομικού τετραγώνου.
The Huffington Post
Μ.Η.Τ. 232120