Από παλιά, ο φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος είχε τη φήμη «αιρετικού» ανθρώπου, την οποία δεν διστάζει να επιβεβαιώσει στη συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης, που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με την ιδιότητα του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών.
Μεταξύ άλλων, θέλει μια Ακαδημία πιο τολμηρή στις απόψεις της και πιο κοντά στον κόσμο, θεωρεί αδιανόητη τη ρήξη της Ελλάδας με την Ευρώπη, ανησυχεί ότι οι νέες θεσμικές αλλαγές στην παιδεία συνιστούν οπισθοδρόμηση και δεν βλέπει κάτι παράξενο στο να γίνει ένας θετικός επιστήμονας Πρόεδρος Δδημοκρατίας. Επίσης, αισιοδοξεί ότι ο επιταχυντής του CERN θα βρει έστω ένα υπερσυμμετρικό σωματίδιο μέσα στην επόμενη διετία, ενώ πιστεύει ότι το σύμπαν μας δεν είναι μοναδικό και ότι κάποτε οι ίδιοι οι άνθρωποι θα μάθουμε να φτιάχνουμε μόνοι μας ένα σύμπαν.
Ερ: Παλαιότερα η Ακαδημία Αθηνών είχε επικριθεί ότι ήταν κλεισμένη στον εαυτό της, ότι αδυνατούσε να παρακολουθήσει τις σύγχρονες εξελίξεις και να παρέμβει με χρήσιμο τρόπο στην κοινωνία. Πόσο δικαιολογημένη είναι σήμερα αυτή η αντίληψη;
Απ: Ίσως στο παρελθόν, πριν 20-25 χρόνια, να συνέβαινε αυτό. Τα τελευταία χρόνια, η Ακαδημία έχει κάνει ένα αρκετά μεγάλο άνοιγμα σε σχέση με αυτό που ήταν παλιά. Υπάρχουν πια ακαδημαϊκοί διαφορετικών ηλικιών και διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, πράγματα που ήταν κάποτε απαγορευμένα. Έχει επίσης ανοιχτεί και στις θετικές επιστήμες. Η Ακαδημία πρέπει να είναι ακόμη πιο τολμηρή μερικές φορές στις θέσεις που παίρνει. Δεν ζούμε μέσα σε γυάλα, γι’ αυτό, για παράδειγμα, ετοιμαζόμαστε να εκφράσουμε τις απόψεις μας για την Παιδεία, που είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα.
Ερ: Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών πόσο άγγιξε την Ακαδημία;
Απ: Την άγγιξε. Η Ακαδημία έχει πάρα πολλές ελλείψεις, παρόλο που διαθέτει ορισμένα κληροδοτήματα. Η σύγκλητός της έχει πάρει απόφαση να καταθέσει τα διαθέσιμά της στην Τράπεζα της Ελλάδος, αλλά κοιτάμε τις νομικές πτυχές του θέματος, γιατί στο κάτω-κάτω έχουμε και κάποια ευθύνη. Ως πρόεδρος της Ακαδημίας, ο θεσμικός ρόλος μου είναι να υποστηρίξω τη χώρα μου. Δεν πηγαίνουμε εναντίον του κράτους κατά κανένα τρόπο, αλλά ασφαλώς θέλουμε να διασφαλίσουμε τους πόρους της Ακαδημίας, με δεδομένο ότι έχουμε βασικές ελλείψεις και θέλουμε να ενισχύσουμε τα ερευνητικά κέντρα μας, ώστε να έχουν την αναγνώριση που τους αξίζει. Η οικονομική μας κατάσταση είναι μέτρια, αλλά μας επιτρέπει να τα βγάζουμε πέρα, χωρίς να έχουμε τα προβλήματα των πανεπιστημίων.
Ερ: Ποιο είναι το προσωπικό όραμά σας για την Ακαδημία Αθηνών;
Απ: Η θητεία του προέδρου είναι ετήσια και το διάστημα αυτό είναι πολύ μικρό για να βάλει κανείς την προσωπική σφραγίδα του. Το προσωπικό μου όραμα είναι ότι, επειδή υπάρχει απόσταση μεταξύ του κόσμου και της Ακαδημίας, θέλω να τη βγάλω προς τα έξω. Σε αυτό το πλαίσιο, στις 12 Ιουνίου θα κάνουμε μια ανοικτή εκδήλωση με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στον κήπο της Ακαδημίας που δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ. Δεν θέλω να είμαστε μόνο ένα ωραίο κτίριο, που φωτίζεται το βράδυ. Θα ήθελα επίσης να αυξήσουμε τον αριθμό των Ακαδημαϊκών.
Ερ: ‘Αρχισαν ξανά οι συγκρούσεις σωματιδίων στον επιταχυντή του CERN, με πολλές ελπίδες των φυσικών για νέες ανακαλύψεις. Θεωρείτε δικαιολογημένη αυτήν την αισιοδοξία;
Απ: Υπάρχει πράγματι δικαιολογημένη αισιοδοξία, με βάση τα έως τώρα πειραματικά δεδομένα. Είχα από παλιά πει ότι αν δεν βρούμε το σωματίδιο Χιγκς, θα πάμε για ψάρεμα. Αν δεν το βρίσκαμε, οι περισσότεροι (φυσικοί) από εμάς θα είχαμε τελειώσει. Τώρα έχουμε αγωνία για την υπερσυμμετρία, για την οποία έχουμε ήδη έμμεσες ενδείξεις.
Ερ: Τι θα ήταν κατ’ εξοχήν ρεαλιστικό να περιμένουμε και τι θα ήταν λιγότερο ρεαλιστικό, αλλά η κρυφή επιθυμία σας να ανακαλυφθεί; Και με ποιον χρονικό ορίζοντα;
Απ: Αν περάσουν δύο χρόνια λειτουργίας του επιταχυντή του CERN στα 14 ΤeV και δεν βρεθεί τίποτε σε σχέση με την υπερσυμμετρία, τότε νομίζω ότι θα έχουμε πολύ μεγάλο πρόβλημα. Θα έχουμε χτυπήσει τοίχο. Πρέπει έως τότε να έχει βρεθεί έστω ένα υπερσυμμετρικό σωματίδιο. Αν βρεθεί ένα, τότε μετά θα βρεθούν πολλά. Η κρυφή επιθυμία μου θα ήταν να βρούμε όχι μια οποιαδήποτε υπερσυμμετρία, αλλά αυτή που να συνδέεται με τη θεωρία των υπερχορδών και άρα του Παντός.
Ερ: Είσθε ικανοποιημένος από την ελληνική συμβολή στην έρευνα του CERN;
Απ: Παρότι ξέρω πως θα κατηγορηθώ, η ελληνική συμβολή είναι μεγίστη στο θεωρητικό πεδίο, αλλά όχι στο πειραματικό. Ίσως επειδή ανέκαθεν, από την εποχή των προσωκρατικών, οι Έλληνες είχαμε ένα πέταγμα μυαλού και μια τρέλα για τη θεωρία. Φαίνεται πως μας ακολουθεί αυτή η τρέλα, γι’ αυτό υπάρχουν πολύ μεγάλα ονόματα Ελλήνων θεωρητικών φυσικών στο εξωτερικό. Όμως και οι πειραματικοί Έλληνες φυσικοί έχουν κάνει πολύ μεγάλη πρόοδο, σε σχέση με το παρελθόν. Πάντως, είναι αλήθεια ότι κάνεις πιο εύκολα ένα όνομα στη θεωρητική φυσική, όπου οι επιστημονικές ομάδες είναι μικρές, από ό,τι στην πειραματική φυσική, όπου είναι πολύ μεγάλες και είναι δυσκολότερο να διακριθείς.
Ερ: Στη σημερινή συγκυρία της χώρας μας, που καθορίζεται και από μια δύσκολη διαπραγμάτευση με τους εταίρους και δανειστές της, πόσο αισιόδοξος είσθε για την πορεία της Ελλάδας γενικότερα και για τη διεθνή θέση της ειδικότερα;
Απ: Θα ήταν ψέματα να πω ότι είμαι αισιόδοξος. Είναι ξεκάθαρο ότι το φταίξιμο ξεκινά μετά την μεταπολίτευση και φθάσαμε εδώ που φθάσαμε. Δεν είναι προφανώς το φταίξιμο αυτής της κυβέρνησης. Το έργο είναι πολύ μακρύ. Από την άλλη όμως, νομίζω ότι πρέπει κατά κάποιο τρόπο να σοβαρευτούμε. Η κυβέρνηση είπε κάποια πράγματα και δεν πιστεύω ότι τα είπε για να ξεγελάσει τον κόσμο. Θα έλεγα όμως, όπως λένε και οι Ιταλοί, «μπάστα», αν είναι να διαλύσουμε αυτή τη χώρα.
Είμαι υπέρ της διατηρήσεως στην Ευρώπη, παρόλο που -για να μην κάνουμε αγιογραφίες- αυτοί οι κύριοι μερικές φορές έχουν μια συμπεριφορά που είναι απίστευτη. Δεν πιστεύω πάντως πως είναι λογική το να λέμε ότι εμείς θα αυτοκτονήσουμε. Ας χρησιμοποιήσουν και ανθρώπους τεχνοκράτες για να τα φέρουν πέρα σε αυτή τη διαπραγμάτευση και ας πουν στον ελληνικό λαό – εγώ θα το έλεγα- «κοιτάτε, δεν παίρνει άλλο». Αν το πάνε σε ρήξη, τότε το πράγμα έχει τελειώσει. Είναι αστεία αυτά που ακούμε για λεφτά από την Ινδία, την Κίνα και τη Ρωσία. Έχουμε όλη κάποια ηλικία, να σταματήσουμε να λέμε τέτοια πράγματα. Παρόλο που δεν είμαι αισιόδοξος, είναι όμως σαφές ότι όλοι πρέπει να βοηθήσουμε.
Ερ: Πως βλέπετε να διαμορφώνεται το μελλοντικό «τοπίο» στον χώρο της Έρευνας και των Πανεπιστημίων στην Ελλάδα;
Απ: Αυτά που συμβαίνουν στην Παιδεία σήμερα, μας γυρνάνε πίσω, ενώ ο νόμος Διαμαντοπούλου μάς πήγαινε μπροστά. Το να τα ξηλώσουμε όλα και να ξαναγυρίσουμε τώρα πίσω στον νόμο του 1982, πραγματικά τσιμπιέμαι. Δεν μου αρέσει αυτό που συμβαίνει στην Παιδεία. Μπορούσαν να γίνουν μερικές αλλαγές, δεν ήταν όλα τέλεια, αλλά αυτό που συμβαίνει τώρα, είναι πάρα πολύ κακό για την Παιδεία. Από την άλλη, υπάρχει το νέο ερευνητικό σύστημα και η παρουσία του κ.Φωτάκη ως αναπληρωτή υπουργού Έρευνας, ο οποίος έχει ένα πολύ «βαρύ» βιογραφικό. Από εκεί ελπίζω, διότι αποτελεί μια πολύ θετική επιλογή.
Ερ: Είχατε παλαιότερα δηλώσει ότι πολλά από τα δεινά της Ελλάδας των τελευταίων ετών οφείλονται στο ότι η χώρα μας καθυστέρησε να συμμετάσχει στην επιστημονική επανάσταση και υπήρξε αρνητική απέναντί της, αντίθετα με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πώς βλέπετε σήμερα τα πράγματα; Πόσο φιλική χώρα στην επιστήμη είναι η Ελλάδα;
Απ: Χάσαμε όλη την επιστημονική επανάσταση στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνος και επίσης στον 20ό αιώνα. Μόνο μετά το ΄60 αρχίσαμε να κάνουμε κάτι. Τσακωνόμασταν για τον Ψυχάρη και τη μαλλιαρή γλώσσα, την ώρα που ο Αϊνστάιν έγραφε τη Θεωρία της Σχετικότητας. Από την άλλη όμως, έχει γίνει πια στην Ελλάδα ένα μεγάλο «μπαμ» στις θετικές επιστήμες και αυτό το έχουν προσέξει και στο εξωτερικό. Με τον καιρό, η χώρα μας έχει γίνει πιο φιλική στην επιστήμη.
Ερ: Όταν προ μηνών έπεφταν στο «τραπέζι» του δημόσιου διαλόγου προτάσεις υποψηφιοτήτων για νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ένα από τα ονόματα που είχαν ακουστεί, ήταν και το δικό σας. Πιστεύετε ότι στην Ελλάδα και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα οι επιστήμονες, ιδίως των θετικών επιστημών, μπορούν και πρέπει να καταλαμβάνουν ανώτατα πολιτικά και πολιτειακά αξιώματα ή είναι καλύτερα να παραμένουν εστιασμένοι στο επιστημονικό έργο τους;
Απ: Με αφορμή και αυτά που συνέβησαν τους τελευταίους μήνες, πάντα πίστευα ότι ο Πρόεδρος πρέπει να εκλέγεται απευθείας από τον λαό. Το να χρησιμοποιείται η εκλογή Προέδρου σαν μοχλός για να πέσει η κυβέρνηση, δεν μου αρέσει. Δεν βλέπω εξάλλου τον λόγο γιατί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να είναι συνέχεια ένα πολιτικό πρόσωπο, να εκλέγεται από ένα “pool” (σ.σ. δεξαμενή) που θα είναι τα δικά μας “παιδιά”. Δεν αναφέρομαι στον εαυτό μου, αλλά με δεδομένο ότι οι θετικές επιστήμες είναι αναμφίβολα δύσκολες, δεν το βλέπω και τόσο δύσκολο να αναλάβει Πρόεδρος κάποιος θετικός επιστήμων. Θυμίζω ότι όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ, πρότειναν στον Αϊνστάιν να γίνει ο πρώτος πρόεδρος, αλλά αυτός δεν δέχθηκε.
Ερ: Έχετε υποστηρίξει ότι το σύμπαν μας δεν είναι μοναδικό, αλλά μόνο ένα ανάμεσα σε αμέτρητα άλλα σύμπαντα, κάτι που προκύπτει από μαθηματικές εξισώσεις, αλλά δεν έχει αποδειχθεί – όχι ακόμη τουλάχιστον. Τελικά, για έναν άνθρωπο, αυτή η θεωρία του πολυσύμπαντος είναι ψυχικά ανακουφιστική και διανοητικά απελευθερωτική ή αντίθετα καταθλιπτική;
Απ: Η άμεση απάντηση είναι ότι ισχύει το πρώτο. Υπάρχουν διαφορετικά σύμπαντα με διαφορετικούς φυσικούς νόμους. Κάθε σύμπαν έχει τους δικούς του φυσικούς νόμους. Μιλάμε για δέκα εις την πεντακοσιοστή δύναμη (10^500) πιθανά είδη συμπάντων. Ένα από αυτά είχε τις κατάλληλες συνθήκες για να ζούμε σε αυτό. Η θεωρία του πολυσύμπαντος είναι τόσο ικανοποιητική από επιστημονική άποψη, όσο και πολύ ανακουφιστική.
Ερ: Τελικά μπορούμε ίσως να φτιάξουμε κάποτε ένα σύμπαν;
Απ: Η απάντηση είναι ναι. Συνέχεια παράγονται σύμπαντα με κβαντικό τρόπο. Κάποτε θα βρούμε ένα τρόπο να παράγουμε κι εμείς.
Ερ: Αυτό ακούγεται αρκετά νιτσεϊκό.
Απ: Είναι νιτσεϊκό. Και Νίτσε είναι και Καμύ, με την έννοια του παραλόγου. Η μοντέρνα κοσμολογία επαληθεύει το παράλογο. Μην ψάχνετε για σκοπό. Αυτός είναι ο Σίσυφος.
Μ.Η.Τ. 232120